یزد، شهر قنات و قنوت و قناعت

یزد از قدیمی‌ترین‌ شهر‌های شناخته شده در ایران و جهان است و بافت تاریخی آن با مساحت عرصه 743 و مساحت حریم 5000 هکتار در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسید. این بافت تاریخی شامل محلاتی نظیر فهادان، کوچه بیوک، خرمشاه، سرجمع، میرقطب، یعقوبی، شش بادگیری و … می‌شود. در این بافت، خانه‌های دوره ایلخانی همچنان مسکونی و از این لحاظ منحصر به فرد است.

علاوه بر ویژگی‌های فرهنگی بی‌نظیر و غنی، ویژگی‌ها متنوع طبیعت استان یزد نیز برای گردشگران داخلی و خارجی جالب و جذاب است. از یک‌سو پهنه‌های بیابان و تپه‌های ریگ روان و از دیگر سو و در فاصله‌ای نزدیک، ارتفاعات زیبای شیرکوه و ییلاقات سرسبز، دره‌ها و دامنه‌های آن و گوناگونی آب و هوا، از جلوه‌های جذاب برای تفریح و بهره‌مندی از طبیعت است. شهر یزد القاب بسیاری را در طول تاریخ یدک کشیده است که هرکدام بار معنایی بالایی دارد؛ القابی نظیر «شهر بادگیرها»، «دارالعباده»، «دارالعلم و دارالعمل»، «حسینیه ایران»، «شهر دوچرخه‌ها»، «شهر شیرینی»، «شهر قنات و قنوت و قناعت» و «شهر آتش و آفتاب»! یزد از جمله استان‌های تاریخی و منحصر به فردی است که با داشتن جاذبه‌های زیبا و کم نظیر، همه ساله گردشگران و مسافران زیادی را به سوی خود جلب می‌کند. همه‌ی گرشگران بعد از تور یزد، هرگز از فکر مکان‌هایی که دیده‌اند بیرون نمی‌آیند. 

درباره شهر یزد

بلند‌ترین بادگیر جهان: بلندترین و منحصر به فردترین بادگیرهای جهان را تنها می‌توان در استان یزد پیدا کرد. بادگیر باغ دولت آباد یزد در شمار زیباترین بادگیرهای ایران با قدمتی 270 ساله به عنوان بلندترین بادگیر جهان به حساب می‌آید. این بادگیر ارتفاعی به طول 33 متر و 80 سانتی متر دارد و از خصوصیات بارزش هشت ضلعی بودن آن است که باعث می‌شود باد در هر جهت به راحتی و به‌سرعت به قسمت زیرین آن هدایت شود.

گسترده ترین بافت تاریخی ایران:  بافت تاریخی شهر یزد با مساحتی در حدود 800 هکتار را می‌توان گسترده‌ترین و اصولی‌ترین بافت تاریخ ایران دانست که به عنوان دومین بافت خشتی دنیا و دست نخورده‌ترین بافت تاریخی کشور به شماره 15000 در فهرست ملی ثبت شده است.

قدیمی‌ترین میدان ساعت شهری در ایران: قدیمی‌ترین ساعت شهری ایران در میدان «وقت الساعت» یزد نصب شده است. این ساعت آفتابی به استناد کتاب جامع مفیدی نخستین ساعت شهری است که فردی به نام ابوبکر ساعت ساز یزدی آن را در سال 725 هجری قمری در مدرسه رکنیه در جوار مسجد جامع یزد نصب کرد.

قدیمی‌ترین نخل چوبی ایران: نخل چوبی میدان امیر چخماق به عنوان قدیمی‌ترین نخل چوبی ایران با 450 سال عمر متعلق به عصر صفوی و به «نخل حیدری‌ها» معروف است. این نخل مجموعه مشبکی از چوب‌های تراشیده شده با گره چینی‌هایی است که تقریباً به شکل درخت سرو (نماد آزادگی) ساخته شده است؛ اما بزرگ‌ترین نخل ایران نیز با همین ویژگی‌ها در شهرستان زارچ قرار دارد.

قدیمی‌ترین مسجد ایران: ساخت مسجد جامع فهرج به نیمه اول قرن اول هجری برمی‌گردد. این مسجد، تنها مسجدی در جهان اسلام با قدمت بالاست که ساختمان آن از ابتدا تا کنون تغییری نکرده‌ است. ظاهراً مسجد جامع فهرج قدیمی‌ترین مسجد ایران است هرچند برخی مسجد تاریخانه دامغان را قدیمی‌ترین مسجد ایران می‌دانند درصورتی که مسجد تاریخانه صرفاً کاربرد بازدید و گردشگری دارد اما مسجد جامع فهرج کماکان زنده و پویا بوده و در آن نماز برپای می‌دارند.

بیشترین تعداد دخمه‌ها: دخمه، محلی است که زرتشتیان، مردگان را بر طبق آداب دینی در آن می‌نهادند؛ اما از وقتی که به دفن کردن در گورستان پرداخته‌اند، استفاده از دخمه متروک شده است. بیشترین این دخمه‌ها در یزد قرار دارد چون در این شهر زرتشتیان زیادی زندگی می‌کردند. دخمه قدیمی یزد حدود سی سال است که دیگر مورد استفاده قرار نمی‌گیرد. دخمه مانکجی لیمجی هاتریا، دخمه چم تفت، دخمه شریف آباد اردکان، دخمه ترک آباد اردکان تنها نام تعدادی از دخمه‌های موجود در یزد است. سرپرستی این دخمه‌ها را انجمن زرتشتیان بر عهده دارد.

تنها آب انبار شش بادگیری جهان: «آب انبار شش بادگیر» یزد به دلیل دارا بودن شش بادگیر به این نام معروف شده و تنها آب انبار شش بادگیر جهان است. سه بادگیر آن از ابتدا ساخته شده بود و سه بادگیر دیگر بعدها به آن اضافه شده است. شش بادگیر آب انبار با توجه به شرایط اقلیمی و جهت باد در این منطقه به شکل هشت وجهی هستند. شهر یزد همچنین دارای تنها آب انبار هفت بادگیری جهان با دو مخزن است که در روستای عصر آباد قرار دارد.

تنها کاروانسرای دایره‌ای در ایران: غیر از همه جاذبه‌های منحصر به فردی که در شهر یزد وجود دارد، می‌توان تنهاترین کاروانسرای دایره شکل ایران را هم در شهرستان مهریز در مسیر یزد به کرمان مشاهده کرد. اکنون از این کاروانسرا به عنوان یک اقامتگاه سنتی و جاذبه گردشگری یاد می‌شود. اقامت در این کاروانسرای 400 ساله تجربه‌ی سفر به یزد را کامل می‌کند!

طولانی‌ترین قنات ایران: طولانی‌ترین قنات ایران به نام «قنات زارچ» با طول صد کیلومتر در استان یزد قرار دارد. این قنات یکی از کهن‌ترین قنات‌های ایران به شمار می‌آید که سابقه‌ای بیش از سه هزار سال دارد. طول کوره قنات زارچ بیش از 71 کیلومتر بوده و تعداد چاه‌های آن دو هزار و 115 حلقه شمارش شده است.

مسن‌ترین درخت آسیا: سرو چهار هزار ساله ابرکوه را می‌توان یکی از مسن‌ترین موجود زنده جهان نامید. این سرو با 25 متر ارتفاع 18 متر محیط و 5.11 متر اندازه دور تنه، در قلب ایران زنده و سبز است و آرام آرام زندگی می‌کند.

قدیمی‌ترین بنای ساخته شده از خشت در دنیا: نارین قلعه یا «کهن دژ» در شهر باستانی میبد بر فراز تپه‌ای بلند بنا شده است و بر تمام شهر میبد و پیرامون آن دید دارد. کهن دژ‌ها، دژهای کهنی هستند که در آغاز پیدایش شهرها بنا شده‌اند. این دژها در دوره پیش از اسلام و بیشتر در دوران ماد، هخامنشی و اشکانی ساخته شده و بناهایی تک و پر تراکم بودند که آن‌ها را بر فراز تپه‌های طبیعی یا مصنوعی می‌ساختند.

 مسافران و علاقه‌مندان به گردشگری و سفر برای کسب اطلاعات بیشتر از «تور یزد» می­‌توانند با شرکت اسراء پرواز (ایوار) به شماره تماس 22011637 تماس حاصل فرمایند.

10 جاذبه برتر گردشگری یزد

1. آتشکده (آتش ورهرام)

بنای فعلی آتشکده در سال 1313 خورشیدی با همت و کمک مالی زرتشتیان یزد و پارسیان هندوستان احداث گردیده است. ساختمان آتشکده با معماری زیبایی برگرفته از هنر معماری هخامنشیان در مرکز حیاطی بزرگ و سرسبز و بر بلندی قرار گرفته و بر پیشانی عمارت نقش «فَروَهَر» جلوه‌گر است. اهمیت آتشکده به قدمت آتش درون آن است که گفته شده از حدود 1520 سال پیش تاکنون فروزان مانده و حفاظت گردیده است. «آتش ورهرام» در اتاقی مخصوص، در میان ساختمان آتشکده و در سطحی بالاتر از سطح زمین به دور از باد و باران و تابش خورشید نگهداری می‌شود.

2. مسجد جامع یزد

مسجد جامع یزد به شیوه یک ایوان در دل کویر می‌باشد و در طی حدود ۱۰۰ سال و سه دوره بنا شده‌است. پایه‌های اصلی مسجد را به دوره‌ی ساسانیان باز می‌گردد و بنای فعلی مسجد، از لحاظ شیوه معماری متعلق به دو دوره موسوم به آذری است. این بنا از لحاظ خوابیدگی گنبد، سردر رفیع و بلند و همچنین کاشیکاری زیبا و منحصربه‌فرد، شهرت دارد. مسجد جامع کبیر یزد، یکی از شاهکارهای تاریخی ایران بوده که در هر گوشه و کنار آن، یادگارهایی از دوران گوناگون برجای مانده است.

3. مجموعه امیر چخماق

 امیر جلال‌الدین چخماق شامی در دوره تیموریان، از طرف شاهرخ به حکومت یزد منصوب گردید و با کمک همسرش فاطمه خاتون در این مکان، میدانگاه و در اطراف آن آب انبار، خانقاه، مدرسه، کاروانسرا، چاه آب، بازار و از همه مهم‌تر مسجد امیر چخماق را بنا نهاد. این مسجد دارای گنبدی عظیم و دو شبستان زمستانی و تابستانی است. محراب مسجد دارای سنگ مرمرین زیبایی است که اطراف آن نقش گردیده است.

4. باغ دولت‌آباد

«محمد تقی خان» مشهور به «خان بزرگ» که سر سلسله خان‌های یزد در زمان زندیه بود، ابتدا قناتی با نام دولت آباد به وجود آورد پس از آن، عمارت «باغ دولت آباد» را در امتداد آن احداث کرد. این ساختمان، محل اقامت این حاکم مقتدر نیز بوده است. این بنا مجموعه‌ای از چندین عمارت شامل: هشتی و بادگیر، بهشت آیین، تالار آیینه، سردر اصلی و سردر جنوبی است. فضای سبز این باغ شامل درختان کاج، سرو، گل سرخ محمدی، درختان میوه به خصوص انگور و انار است. چشمگیرترین ویژگی این بنا بادگیر 33.8 متری آن است. درهای ساختمان اصلی از چوب و به صورت کنده کاری دیده می‌شود و در داخل بنا اتاق‌های متعددی قرار دارد که در اکثر این اتاق‌ها حوضی قرار گرفته و درهای یکی از اتاق‌ها که رو به حیاط و باغ باز می‌شود. با شیشه‌های رنگارنگ با طرح‌های زیبا مزین شده که در هنگام وجود خورشید و پر آب بودن حوض و منظره زیبایی از نقاط رنگی منعکس شده را بر روی حوض مرمرین به نمایش می‌گذارد.

5. مدرسه ضیائیه (زندان اسکندر)

این بنا راز آمیز در محله فهادان، یکی از کهن‌ترین محله‌های شهر یزد واقع شده است. مدرسه ضیائیه از آثار «مولانا ضیاء الدین حسین رضی» است که در سال 631 قمری آن را بنیان نهاد و در سال 705 قمری توسط پسرانش به اتمام رسید. شبستان مدرسه دارای محراب است و در اطراف مدرسه، رواق‌هایی ساخته شده است. گنبد خشتی این بنا با تزئینات گچ‌بری و نقاشی آبرنگ بر بلندای این ساختمان خود نمایی می‌کند که نمونه‌ای از معماری دوره مغول در ایران است. هویت واقعی این ساختمان معلوم نیست اما به زندان اسکندر و مدرسه ضیاییه معروف است.

6. خانه لاری‌ها

تاریخ بنای این خانه متعلق به دوره قاجار است و در محله فهادان شهرستان یزد قرار دارد. ساختمان خانه لاری‌ها با توجه به سبک کلی منزل اعیانی دوره خود ساخته شده، یعنی خانه‌ای است با دو قسمت اندرونی و بیرونی، حیاط در مرکز. از قسمت‌های شمالی به عنوان زمستانه و از قسمت جنوبی به عنوان تابستانه استفاده می‌شود که شامل تالار و بادگیر است. از ضلع شرقی که شمال اتاق آیینه، مطبخ، سرداب و سایر فضاها است به عنوان پاییزه و از ضلع غربی به عنوان بهار خواب استفاده می‌شود. این خانه اکنون موزه اسناد و مدارک است.

7. برج کبوتر خانه

این بنا در جنوب شرقی باروی قدیم میبد واقع شده است. بنا از خارج به صورت برجی مدور و آراسته به نقش‌های ویژه و از داخل دارای سه طبقه و مجهز به هزاران لانه برای جلب و نگهداری پرندگان مهاجر است. برج کبوترخانه هم به لحاظ حمایت از پرندگان و هم به جهت استفاده‌ای که در گذشته از کود آن‌ها برای کشاورزان می‌کردند مورد توجه است. قدمت برج کبوتر خانه میبد به دوران قاجار بر می‌گردد. این برج به صورت استوانه‌ای ساخته شده و دارای تزئینات قطار بندی و آجری و گچی است که مانع تردد مارها به داخل برج می‌شود.

8. یخچال خشتی میبد

این یخچال با قدمتی که به پیش از دوره قاجار می‌رسد، یکی از معدود یخچال‌های به جای مانده در استان یزد است که از خشت و گل ساخته شده است. بخش‌های عمده این بنای باشکوه عبارت‌اند از: دیوارهای سایه‌انداز، حوض یخ‌بند، مخزن یخچال و گنبد. دیوارهای شرقی و غربی و جنوبی آن در زمستان سایه سار سردی در محوطه شمالی یخچال فراهم می‌ساخته که در شب‌های چله با انداختن آب قنات به حوض پهناور و کم عمق آن محوطه و تکرار این کار در شب‌های متوالی قطعات بزرگ یخ ساخته می‌شده و پس از شکسته شدن به مخزن یخ در زیر گنبد یخچال منتقل می‌گردیده است. گنبد خشتی بزرگ، یخ‌های انباشته را نگه می‌داشته که در تابستان از آن برای استفاده کاروانیان و مردم استفاده شود.

9. چاپارخانه میبد

پیشینه چاپارخانه در ایران به دوره هخامنشیان می‌رسد و از این آن به عنوان ایستگاه‌های مبادلات نامه‌ای استفاده می‌شده است. وظیفه چاپارخانه‌ها نگهداری و تیمار تعدادی اسب تیزرو و پیک تازه نفس جهت ارسال و مبادله سریع نامه‌ها و امانت‌های مهم بوده است. چاپارخانه‌ها به صورت قلعه ساخته شده‌اند تا دفاع و حفاظت از میسر را نیز بر عهده داشته باشند.

10. غار شگفت یزدان

این غار باستانی در نزدیکی عقدا قرار دارد و از غارهای مقدس زرتشتیان است. راه ورودی غار صعب و دشوار است اما در داخلش محوطه وسیعی است که گنجایش هزاران نفر را دارد. چندین حوض کوچک و بزرگ و آثاری از ساختمان در آن دیده می‌شود. در غار خاکستر زیادی به چشم می‌خورد و نشان دهنده‌ی آن است که سال‌های متمادی آتش مقدس را در این غارها محافظت می‌کردند.