معبد آتنا، الهه پیروزی شهر آتن

معبد الهه پیروزی در آتن؛ در دوره برنز ساخته شده که یک بار در سال 480 پیش از میلاد توسط هخامنشیان طی جنگ با یونان تخریب و سپس مجدداً بازسازی شد. این معبد دارای ستون‌ها و تزئیناتی زیبا است که بخش‌هایی از آن در موزه آکروپولیس نگهداری می‌شوند.

سفر به آتن، مهد فلسفه و تمدن در تور ۵ روزه یونان

معبد الهه پیروزی در شهر آتن در جنوب محوطه مسطح آکروپولیس قرار گرفته و دقیقاً بعد از «پروپیلایا» (Propylaia) واقع شده است. این محوطه یکی از مهم‌ترین عبادتگاه‌های مقدس باقی‌مانده از «عصر میسنی» (Mycenaean era) است. این معبد از نظر استراتژیکی دارای اهمیت زیادی بوده و دقیقاً روی یک برآمدگی بلند واقع شده که در مسیر حاشیه جنوبی دژ مرکزی شهر قرار دارد. این بخش از نظر دفاعی، آسیب‌پذیرترین بخش شهر محسوب می‌شده است. در روزگار کهن و سال‌های نخست ساخته شدن این معبد، در آن خدایان مرتبط با جنگ و نبرد قرار داشته و مورد پرستش قرار می‌گرفتند. احتمالاً در دوره برنز، خدا یا الهه پیروزی در این فرهنگ وجود داشته و سپس طی سده‌های بعدی با الهه پیروزی یا (Athena Nike) تلفیق شده است.

کاوش‌های باستان شناسی انجام شده در این محل نشان می‌دهد که در دوره برنز در این منطقه یک محوطه فضای باز قرار داشته که در آن مراسم آیینی صورت گرفته و تمثیل خدایان و الهه‌های مختلف مورد پرستش قرار داشتند. در دوره «آرکاییک» (Archaic) در این محوطه یک معبد کوچک بنا می‌شود که محراب آن رو به سمت شرق قرار داشته است. این بنا به همراه سایر ساختمان‌های مجموعه آکروپولیس در سال 480 پیش از میلاد توسط هخامنشیان و در زمان جنگ‌های ایران و یونان تخریب شده و تا سال 435 پیش از میلاد به صورت مخروبه باقی می‌مانند.

امروزه معبد کلاسیکی که در این محل باقی مانده است، بقایای معبدی محسوب می‌شود که در سال 420 پیش از میلاد ساخته شده و بر اساس مستندات تاریخی متعددی که از «پاوسانیاس» (Pausanias) باقی مانده است، می‌دانیم که مجسمه الهه پیروزی در آن روزگار از جنس چوب ساخته شده و یک شاخه درخت انار در دست راست خود داشته و در دست چپ وی نیز یک کلاه‌خود دیده می‌شد. با توجه به این مساله که الهه یادشده بر خلاف سنت مربوط به آن روزگار و بر خلاف سایر الهه ها و خدایان مورد پرستش در فرهنگ یونان باستان؛ فاقد بال بود، این معبد با عنوان معبد «آپتروس نایک» (Apteros Nike) به معنی معبد الهه پیروزی بدون بال شناخته می‌شد.

بر اساس افسانه‌های باستانی، الهه فوق به این دلیل بدون بال ساخته شده بود که هیچ‌گاه توانائی خروج از شهر آتن و ترک آن را نداشته باشد. این مساله نشان دهنده اهمّیت و نقش اساسی الهه پیروزی در باور مردم شهر آتن ایفا می‌کرد هرچند باید توجه داشت که این معبد کلاسیک، به طور قابل توجهی از سایر معابد موجود در محوطه آکروپولیس کوچک‌تر است. این عمارت، نخستین ساختمانی محسوب می‌شود که بازدیدکنندگانی که از طریق «پروپیلایا» (Propylaia) به مجموعه وارد می‌شوند با آن مواجه شده و شاهد ویژگی های هنر اصیل یونانی و تناسب آن با ویژگی‌های هنر «دوریک» (Doric) موجود در پروپیلایا خواهند بود. این معبد به سمت شرق ساخته شده و در بخش ورودی مجموعه یک ردیف متشکل از 4 ستون یکپارچه سنگی به سبک یونانی قرار دارد که دالان و رواقی کم ارتفاع را بر فراز خود نگهداشته‌اند.

در جبهه غربی نیز مشابه این ستون‌ها و دالان کم ارتفاع وجود دارد با این تفاوت که دالان فوق به دیواری مسدود کننده منتهی شده و بیشتر جنبه تزئینی دارد. در نظر داشته باشید که با توجه به موقعیت معبد الهه پیروزی در این محوطه، وجود یک مدخل با 4 ستون در پشت معبد برای ورود به محوطه آکروپولیس؛ مهم و حیاتی بود.

بر اساس مستندات و متون تاریخی می‌دانیم که این معبد توسط  «کالیکراتس» (Kallikrates) طراحی شده و در حدود 3 متر و 35 سانتیمتر  از کف ارتفاع دارد. بر اساس سنت «آتیکا» (Attica)؛ معبد دارای تزئیناتی دنباله‌دار از حاشیه‌ها و تزئینات نواری شکل است. گفتنی است نسبت ارتفاع ستون‌ها به طول این معبد؛ 7 به 1 است که این استاندارد در معابد سبک ایونی 9 به 1 تعریف شده است. دیواره این معبد در حقیقت نقش جان‌پناهی را برای بازدیدکنندگان و عبادت کنندگانی ایفا می‌کرد که به این محل مراجعه کرده و در حاشیه شیب‌دار استحکامات این محوطه تردد می‌کردند. تزئینات این دیواره‌ها بسیار استادانه طراحی شده و دارای مجسمه‌ها و تندیس‌هایی بسیار زیبا است که در برابر چشم بازدیدکنندگانی قرار می‌گیرد که به سمت پروپیلایا در حال حرکت هستند.

گفتنی است در این تزئینات بر خلاف نمونه مشابه در معبد پارتنون که روایتگر یک داستان منسجم است، مجسمه‌ها و تصاویر مختلفی از الهه پیروزی در حالات و شرایط مختلف قرار دارند. از شواهد و مستندات معماری موجود در این معبد، می‌توان استنباط کرد که دیواره جان پناه آن پس از ساخته شدن و تکمیل معبد و در حدود سال 410 پیش از میلاد ساخته شده است.

قرن‌ها بعد و به سال 1687 میلادی در زمان تسلط ترکان عثمانی بر یونان و مقارن با حمله به این سرزمین توسط ونیزی‌ها، معبد الهه پیروزی؛ تخلیه و متروک شد. در این زمان عثمانی‌ها از سنگ‌های معبد برای ساخت استحکاماتی جدید در پروپیلایا استفاده کردند. سرانجام پس از هشت روز نبرد و زیر آتش توپخانه قرار داشتن این محوطه، عثمانی‌ها عقب‌نشینی کرده و سنگ‌های این معبد تا زمان استقلال یونان در محل تاسیسات نظامی عثمانی‌ها باقی ماند.

در سال 1834 میلادی، کاوش‌های باستان شناسانه‌ای به طور سیستماتیک به سرپرستی «رز» (Ross) و «هانسن» (Hansen) در محوطه آکروپولیس انجام شده و در این عملیات بسیاری از بخش‌های معابد آکروپولیس بازسازی و مرمت شدند. یکی از این بخش‌ها، معبد الهه پیروزی بود که سنگ‌های آن از استحکامات نظامی متعلق به عثمانی‌ها به محل اصلی خود بازگردانده شده و طی 4 سال عملیات مرمت و بازسازی تلاش شد تا معبد به شکل نخستین  خود درآید. در اواخر دهه 1930 میلادی مطالعات و کاوش‌های جدیدی به سرپرستی «ان. بالانوس» (N. Balanos) و «اورلاندوس» (Orlandos) انجام شد که طی آن کلیه بخش‌های استحکامات نظامی عثمانی‌ها که مرتبط با معبد بودند، برچیده شده و در نهایت منجر به بازسازی کامل این معبد در سال 1940 میلادی شد.

در سال 1998 میلادی، دور جدیدی از مطالعات و بازسازی و مرمت در معبد الهه پیروزی آتن آغاز شده و تزئینات نواری شکل موجود در آن از محل خود جدا شده و به موزه آکروپولیس انتقال داده شدند. به این ترتیب معبد الهه پیروزی برای بار دیگر متروک و خالی شده و آثار مربوط به مرمت‌های اشتباه پیشین که مشتمل بر استفاده از میله‌های آهنی و .. بود از کف محوطه و بخش های دیگر آن برچیده شدند. توصیه می‌کنیم در صورت بازدید از شهر آتن و محوطه آکروپولیس، حتماً زمانی خاص را برای دیدن معبد الهه پیروزی اختصاص داده و در موزه آکروپولیس نیز به تماشای تزئینات آن بپردازید.