شام آخر مسیح و حقایقی که کمتر کسی در مورد آن می‌ داند

شام آخر اثر لئوناردو داوینچی در طول حیات خود، دوران پرفراز و نشیبی را پشت سر گذاشته است. داوینچی با کشیدن نقاشی شام آخر در سال ۱۴۹۵ میلادی، یکی از تأثیرگذارترین آثار هنری تاریخ را خلق کرد.

و اما راز داوینچی در این اثر مشهور چیست؟

نقاشی شام آخر (Last Supper) تفسیر عینی لئوناردو داوینچی از رویدادی است که در هر چهار انجیل شرح داده شده است. یک شب قبل از خیانت به مسیح توسط یکی از حواریون وی، عیسی ناصری آنها را برای صرف شام گرد هم جمع می‌کند.

او به حواریون می‌گوید که می‌داند چه سرنوشتی در انتظار وی است. مسیح برای نشان دادن این که همه‌ی آنها در نزد خدا یکسان و برابر هستند، پاهای حواریون را می‌شوید.

در حین شام خوردن، مسیح به حواریون شیوه دقیق چگونگی مناسک شام خوردن به یاد وی را می‌گوید. این اولین مراسم شکرگزاری یا عشای ربانی است که تا به امروز نیز برگزار می‌شود.

تابلوی شام آخر دقیقا لحظاتی پس از گفت‌وگوی مسیح با حواریون خود در مورد خیانت یکی از آن‌ها، پیش از طلوع آفتاب، را به تصویر می‌کشد. تمامی ۱۲ مرید وی واکنش‌هایی از سر خشم، عصبانیت و حیرت نسبت به این خبر نشان می‌دهند.

داوینچی تا پیش از این بر روی نقاشی‌هایی به این ابعاد کار نکرده بود و هیچ تجربه‌ای در ارتباط با نقاشی‌های دیواری در ابعاد استاندارد نداشت.

این نقاشی با استفاده از رنگ‌های تجربی و به‌ طور مستقیم بر روی یک دیوار خشکِ گچی کشیده شد و برخلاف نقاشی‌های دیواری مرسوم که در آنها رنگ با گچ خیس ترکیب می‌شود، خوب پیش نرفت.

داوینچی حتی مجبور شد تا پیش از پایان کار، مشکلات مربوط به پوسته‌پوسته شدن رنگ بر روی دیوار را ترمیم کند. شام آخر در طول سال‌های بعد فرو ریخت، تخریب شد و مورد مرمت قرار گرفت.

چیزی که امروزه ما از تابلوی شام آخر به چشم می‌بینیم، شاید بخش بسیار کوچکی از نسخه‌ی ابتدایی اثر را در خود داشته باشد.

بیشتر توجهات اخیر به این نقاشی پیرامون نکات پنهان آن است. شاید به همین علت است که عموم بازدیدکنندگان غرق شده در جزئیات پنهان، شاهکار داوینچی در به تصویر کشیدن ژرف‌نمایی را نمی‌بینند.

نقاشی انگار به نوعی ادامه اتاقی است که بازدیدکنندگان در آن قرار دارند. زوایای تیز و مستقیم اتاق به پنجره‌هایی ختم می‌شود که در ورای آنها تپه‌ها و مناظر در نور روز دیده می‌شوند. روز به‌ تصویر کشیده‌ شده از طریق پنجره‌ها، به احساس آرامش حاکم در فضای اطراف شخصیت مسیح کمک می‌کند.

طرح کلی نقاشی شام آخر

نقطه‌ی گریز در نقاشی شام آخر درست در پشت شقیقه‌ی راست مسیح قرار دارد. او سر مسیح را به عنوان عقل سلیم جهان، مرکز ژرف‌نمایی نقاشی خود قرار داده است.

نقاش در این اثر خط افقی‌ای که از پشت سر مسیح می‌گذرد را محور اثر خود در نظر گرفته است. داوینچی پرسپکتیو یا ژرف‌نمایی تمام اجزای دیگر نقاشی مانند خطوط انتهایی میز، خطوط روی زمین، ستون‌ها، گوشه‌های دیوارها و غیره را با این خط محوری منطبق کرده است. او از لبه‌های راست و چپ خط افق، خطوط موربی را کشیده است که امتداد آنها جای قرارگیری ردیف‌های افقی سقف را مشخص می‌کند.

داوینچی به خاطر علاقه‌ی خود به تقارن شهرت دارد. نقاشی شام آخر داوینچی کاملاً به شکل افقی ترسیم شده است. میز بزرگی در جلوی نقاشی به چشم می‌خورد و همه‌ی شخصیت‌ها در پشت آن قرار دارند. این اثر کاملاً متقارن است و تعداد شخصیت‌ها در دو طرف مسیح باهم برابری می‌کند.

تصویر پایین نشان می دهد چگونه پرسپکتیو شام آخر با نشانه‌گذاری و تاکید بر پاره‌ای نقاط کلیدی اثر از قبیل محل قرارگیری چهره‌ها و همچنین ترکیب‌بندی معماری آن شکل گرفته است.

شمای کلی نقاشی شام آخر

۱۰ حقیقت شگفت‌انگیز در مورد نقاشی شام آخر

۱. شام آخر یک تجربه شکست خورده است

برخلاف تکنیک فرسکو که در آن نقاشان دوره رنسانس آثار خود را روی دیوارهایی با گچ خیس می‌کشیدند، داوینچی نقاشی خود را بر روی دیواری گچی اما خشک در کلیسای سانتا ماریا دله گراتزیا در میلان ترسیم کرد.

 این تجربه ناموفق بود، زیرا رنگ به‌ خوبی به دیوار نمی‌چسبید و تنها چند دهه پس از اتمام کار، شروع به پوسته‌پوسته شدن کرد.

۲. نمک ریخته شده در این اثر نمادین است

گمانه‌زنی‌ها در مورد نمادگرایی در این اثر بسیار فراوان است. برای مثال، بسیاری از پژوهشگران بر سر معنی نمکدان واژگون شده در نزدیکی آرنج یهودا بحث ‌و جدل کرده‌اند. نمک ریخته‌شده می‌تواند نمادی از بدشانسی، فقدان، دین یا مسیح به ‌عنوان نمک و برکت زمین باشد.

۳. مارماهی یا شاه‌ماهی؟

پژوهشگران در مورد غذای انتخابی داوینچی نیز اظهارنظر کرده‌اند. آنها بر سر اینکه غذای روی میز مارماهی است یا شاه‌ماهی، باهم اختلاف‌نظر دارند؛ زیرا هرکدام از این غذاها معانی سمبلیک مختص به خود را دارند.

در زبان ایتالیایی آرینگا به معنای مارماهی است. واژه‌ی مشابه آرّینگا نیز به معنای آموختن تعالیم مذهبی است. در لهجه‌ی شمال ایتالیا به شاه‌ماهی؛ رِنگا گفته می‌شود که توصیف‌کننده‌ی فردی است که با مذهب منافات دارد. این موضوع با داستان انکار شناختن مسیح توسط پطروس مقدس که مسیح در شام آخر پیشگویی‌اش کرده بود، مطابقت دارد.

۴. داوینچی از یک چکش و میخ برای تعیین نقطه‌ی گریز پرسپکتیو نقاشی خود استفاده کرده است

چیزی که این شاهکار نقاشی را فوق‌العاده حیرت‌انگیز می‌کند، ژرف‌نمایی اثر است. گویی نقاشی، بیننده خود را به درون این صحنه‌ی دراماتیک دعوت می‌کند.

برای دست‌یابی به این تجربه‌ی وهم‌انگیز، داوینچی میخی را به نقطه‌ی گریز نقاشی خود کوبیده و از آن نخ‌هایی را برای کمک به ترسیم خطوط و زوایای نقاشی خود به نقاط دیگر نقاشی و اتاق کشیده است.

۵. این اثر پایان جهان را پیش‌بینی می‌کند

خانم سابرینا اِسفورتزا گالیتزیا در سال ۲۰۱۰ چیزی را که در قالب نشانه‌های ریاضی و نجومی در اثر داوینچی مشاهده کرده بود، به‌ عنوان پیامی از سوی این هنرمند در مورد پایان جهان تفسیر کرد.

بر اساس تفسیر او، داوینچی قصد دارد که بگوید پایان جهان در سال ۴۰۰۶ میلادی رخ می‌دهد.

۶. نقاشی دیواری موجود صرفا کار دست داوینچی نیست

در اواخر قرن بیستم، تیمی به سرپرستی پانین برامبیلا بارچیلون با کمک تصاویر میکروسکوپی، نسخه‌های کپی، رفلکتوسکوپی مادون‌قرمز و دستگاه‌های صوتی، اقدام به برداشتن لایه‌های رنگ از روی دیوار و ترمیم اثر اصلی با دقت هر چه ‌تمام‌تر کرد.

منتقدان باور دارند که تنها قسمت کوچکی از نقاشی‌ای که امروز ما می‌بینیم، اثر خود داوینچی است.

۷. سه نسخه کپی از نقاشی اصلی موجود است

سه تن از شاگردان داوینچی از جمله جامپیترینو، کپی‌هایی را از نقاشی شام آخر در اوایل قرن شانزدهم، کشیدند. جامپیترینو یک نسخه‌ در ابعاد اصلی این نقاشی کشید که در حال حاضر در آکادمی سلطنتی هنرهای لندن نگهداری می‌شود.

این نقاشی رنگ‌روغن بر روی بوم، منبع اصلی مرمت‌های اخیر شام آخر بوده است.

نسخه‌ی کپی دوم توسط آندرئا سولاری کشیده شده است و در موزه‌ی لئوناردو داوینچی در بلژیک نگهداری می‌شود. نسخه‌ی سوم از این اثر نیز به دست چزاره دا سِستو کشیده شده و در کلیسای سنت آمبروجیو در سوئیس قرار دارد.

۸. شام آخر یک اثر موسیقایی است

به گفته‌ی جیووانی ماریا پالا؛ موسیقی‌دان ایتالیایی، داوینچی نُت‌های موسیقی را در نقاشی شام آخر ترکیب کرده است. پالا در سال ۲۰۰۷ یک ملودی ۴۰ ثانیه‌ای از نُت‌هایی ساخت که به گفته‌ی وی در گوشه و کنار نقاشی پنهان شده بودند.

۹. این نقاشی بارها قربانی بی‌توجهی و سوء استفاده شده است

ساکنان صومعه در سال ۱۶۵۲ بخشی از دیوار ناهارخوری را برای ساخت یک درب جدید تخریب کردند و باعث از بین رفتن بخش قابل‌توجهی از نقاشی در قسمت پاهای مسیح شدند.

سربازان ناپلئون بناپارت نیز این مکان را به اسطبل تبدیل کردند و با گلوله‌های خود آسیب بیشتری به نقاشی زدند. نازی‌ها نیز در طول جنگ جهانی دوم این صومعه را بمباران کردند و دیوارهای اطراف را فرو ریختند.

۱۰. شام آخر بارها مورد مرمت قرار گرفته است

شاهکار داوینچی بارها مورد تلاش‌های مرمت‌گران قرار گرفته است. برخی از این مرمت‌ها در سال‌های ۱۷۲۶، ۱۷۷۰، ۱۸۵۳، ۱۹۰۳، ۱۹۲۴، ۱۹۲۸ و ۱۹۷۸ انجام شده‌اند.

اگر با تور ایتالیا راهی شهر میلان شدید، بازدید از شاهکار داینچی را فراموش نکنید.