رومانش، زبان کمتر شناخته‌ شده‌ سوئیسی

رومانش یکی از چهار زبان رسمی سوئیس و دارای چند گویش مختلف است. این زبان بیشتر در کانتون گراوبوندن و جنوب غرب سوئیس رواج دارد.

در سرتاسر ۲۶ کانتونِ سوئیس چهار زبان رسمی وجود دارد: ایتالیایی، فرانسوی، آلمانیِ سوئیسی و رومانش. این آخری ممکن است چندان به گوش آشنا نباشد و بعید هم هست در سوئیس آن را بشنوید؛ زیرا فقط حدود ۶۰ هزار نفر به این زبان صحبت می‌کنند و اغلب آن‌ها هم ساکن کانتون گراوبوندن هستند. در ادامه خواهیم گفت که این زبان کمتر شناخته شده اما جذاب چطور در سوئیس پدیدار شد.

یک تاریخ‌نگاری مختصر درباره رومانش

اول آن‌که دقیقا یک زبان واحد نیست. زبانی که ما -به عنوان کسانی‌که به این زبان سخن نمی‌گویند- به عنوان زبان رومانش می‌شناسیم در واقع رومانش گریشون نامیده می شود و گویش استانداردی ترکیب یافته از چند گویش مختلف رومانش است که در سال ۱۹۸۲ توسط یک زبان‍شناس زوریخی انجام شد. در واقعیت پنج گویش مختلف رومانش وجود دارد که شامل سورسویلوان (Sursvilvan)، سوتسیلوان (Sutsilvan)، سورمیران (Surmiran)، پوتر (Puter) و والادِر (Vallader) می‌شود.

این تنوع عمدتاْ به دلیل وضعیت جغرافیایی سخت کانتون گراوبوندن به وجود آمد که باعث جدایی جمعیت‌های ساکن منطقه از یکدیگر می‌شد. رومانش برای اولین بار حدود ۵۰۰ قبل از میلاد با مردم رايشن به سوئیس وارد شد؛ مردمی که در سراسر آلپ سفر کرده بودند و گمان می‌کردند منطقه گراوبوندن جای خوبی برای اقامت و ساکن شدن خواهد بود. زبان امروزین رومانش چند صد سال بعد از این‌که فتح سوئیس توسط رومیان، به شکل بی‌نظیری از لاتین کلاسیک پدیدار شد.

در پنج گویش رومانش تفاوت آن‌چنان واضح است که هریک از آن‌ها به‌راحتی از دیگری قابل تمیز دادن است. با رفتن به سمت مرز جنوبی، می‌توان نفوذ زبان ایتالیایی را در گویش‌های پوتر و والادِر احساس کرد، زیرا کارگران طرف مرز با یکدیگر رابطه برقرار کرده‌اند و زبان خود را هم با یکدیگر ترکیب کرده‌اند.

از سوی دیگر، زبان آلمانی‌ و آلمانیِ سوئیسی در باقی گویش‌ها، به همان اندازه تأثیر گذاشته است. سده‌ها است که واژه‌های آلمانی میان سخنوران رومانش محبوبیت پیدا کرده‌اند. همه این ترکیب‌های زبانی چنان است که امروز شنیدن زبان رومانش و صداها و آواهای مختلفی که از زبان‌های متفاوت به این زبان وارد شده، هر شنونده‌ای را مات و مبهوت می‌کند.

ممکن است برای شما هم این پرسش پیش آمده باشد که گویش‌های مختلف چگونه با یکدیگر گفتگو و تعامل دارند؟ تقریباْ می‌توان گفت که امروزه همه گویشوران زبان رومانش برای اجتناب از مسائلی که تکلم تنها به یک زبان در مواجهه با هموطنان پیش می‌آورد، دوزبانه هستند و به زبان آلمانیِ سوئیسی یا آلمانی هم مسلط هستند.

رومانش در سال ۱۹۹۶ توسط فدراسیون سوئیس به‌طور رسمی به عنوان یک زبان به رسمیت شناخته شد. چنین رسمیتی به معنای این است که تمامی اسناد دولتی باید به این زبان (یا گویش رسمی رومانش) ترجمه شود تا برای گویشورانش قابل دسترسی باشد.

اگرچه تعداد کسانی که به این زبان تکلم می‌کنند بسیار اندک است، اما سال‌های زیادی است که مدارس کانتون گراوبوندن تا پایان دوره ابتدایی یکی از گویش‌های این زبان را آموزش می‌دهند. همچنین از اوایل قرن بیستم سازمان لیا رومانشا به سختی کوشش می‌کند تا زبان رومانش را محافظت و ترویج دهد. این تلاش برای جلوگیری از تبدیل شدن رومانش به یک زبان مرده یا در حال مرگ است.