کولوسئوم رم بزرگ‌ ترین آمفی‌ تئاتر جهان

بی‌شک کولوسئوم در شهر رم که تاریخ بنای آن به قرن اول میلادی می‌رسد از لحاظ معماری نقطه‌ی عطفی در تاریخی امپراطوری روم در کشور ایتالیا محسوب می‌شود. 

کولوسئوم با ظرفیتی معادل ۴۵۰۰۰ صندلی، بزرگ‌ترین آمفی‌تئاتر دنیای باستان به شمار می‌رود. کولوسئوم در زمان‌هایی نه خیلی دور، میزبان جنگ‌های گلادیاتوری، جنگ با حیوانات وحشی و محلی برای اعدام مسیحیان اولیه بوده است، بی‌سبب نیست که امروزه به عنوان وحشتناک‌ترین مکان قرون وسطی شناخته می‌شود.

زمان ساخت آمفی‌تئاتر کولوسئوم به دوره‌ی امپراطوری وسپاسیان (Vespasian) باز می‌گردد که در زمان تیتوس (Titus) در سال ۸۰ بعد از میلاد بنا شد و نهایتاً توسط برادرش دومیتیان (Domitian) به پایان رسید.

در سال ۱۹۹۰، این بنای باشکوه به همراه مرکز تاریخی روم، نواحی برون‌مرزی واتیکان در ایتالیا و کلیسای «باسیلیکای سنت پل خارج از دیوارها» در فهرست میراث جهانی یونسکو ثبت شد و در سال ۲۰۰۷ در میان عجایب هفتگانه‌ی جدید دنیا قرار گرفت.

آمفی‌تئاتر عظیم کولوسئوم در محل یک دریاچه‌ی مصنوعی بنا شد. این دریاچه به همراه خانه‌ی طلایی یا دوموس اوریا (Domus Aurea) و مجسمه‌ی کلوسئوس در نزدیکی آن، بخشی از گردشگاه بزرگ نرون (Nero) در مرکز روم بود. از وجود این دریاچه بارها برای ساخت فونداسیون بنا استفاده شد.

فونداسیون از ستون‌هایی از جنس سنگ تراورتن ساخته شده بود که در حلقه‌های بتونی متوالی قرار می‌گرفتند. کانال‌هایی، فونداسیون را به‌منظور جریان یافتن آب زیرزمینی قطع می‌کردند زیرا در غیر این صورت، سیل این ناحیه را فرامی‌گرفت.

بعد از کشته شدن نرون، مجسمه‌ی کلسئوس نرویوس با افزودن تاجی از خورشید، به خدای خورشید تغییر ماهیت داد. بعدها این مجسمه از مکان اولیه‌ی خود برداشته شد تا برای معبد ونوس و روم در دوره‌ی هادریان فضای بیشتری ایجاد کند. در حال حاضر، محل قرارگیری پایه‌ی این مجسمه‌ی غول‌پیکر با پایه‌ی جدیدی از سنگ توفا مشخص شده است.

قطر بزرگ ساختمان عظیم بیضی‌شکل کولوسئوم ۱۸۸ متر و قطر کوچک آن ۱۵۶ متر است، همچنین ارتفاع آن به ۴۸ متر می‌رسد. نمای این بنای باشکوه از سنگ مرمر پوشیده شده بود و ۱۶۰ مجسمه‌ی حیرت‌انگیز، طاق‌های طبقات فوقانی آن را زینت می‌بخشیدند.

کولوسئوم از چهار طبقه تشکیل شده بود که طبقه‌ی بالایی آن شامل صندلی‌هایی برای زنان و طبقات فرودست جامعه می‌شد. پایین‌ترین طبقه به شهروندان برجسته‌ی روم تعلق داشت. در زیرزمین آن، اتاق‌هایی با دستگاه‌های مکانیکی و قفس‌هایی برای نگهداری حیوانات وحشی وجود داشت. قفس‌ها می‌توانستند (به‌وسیله‌ی دستگاه مکانیکی) به بالا حرکت کنند که باعث می‌شد حیوانات در میانه‌ی میدان نبرد ظاهر شوند.

امپراطور از کولوسئوم استفاده می‌کرد تا مردم را با برگزاری رقابت‌های رایگان سرگرم کند. این رقابت‌ها نماد قدرت و اعتبار به شمار می‌رفت و راهی برای افزایش محبوبیت او در نزد مردم بود.

رقابت‌ها برای یک روز کامل یا حتی چندین روز متوالی ادامه می‌یافت. رومی‌های باستان معمولاً رقابت‌ها را با نمایش‌های طنز و نشان دادن حیوانات عجیب آغاز می‌کردند و درنهایت، با برگزاری مبارزاتی مرگ‌آور بین گلادیاتورها یا گلادیاتورها با حیوانات وحشی خاتمه می‌دادند. این مبارزان معمولاً بردگان، اسرای جنگی یا جنایت‌کاران محکوم بودند، البته گاهی رومی‌های آزاد و حتی امپراطورها هم در این رقابت‌ها شرکت می‌کردند.

در جشنواره‌ی گشایش این آمفی‌تئاتر عظیم که ۱۰۰ روز به طول انجامید، بیش از ۵۰۰۰ حیوان وحشی کشته شدند. یکی از آمار‌های کشته‌شدگان کلوسئوم مربوط به فستیوالی است که در سال ۲۴۰ بعد از میلاد برگزار شد. برای این جشن تعداد کشته‌شدگان به این شرح آمده است: ۲۰۰۰ گلادیاتور، ۷۰ قلاده شیر، ۴۰ اسب وحشی، ۳۰ فیل، ۳۰ قلاده یوزپلنگ، ۲۰ الاغ وحشی، ۱۹ زرافه، ۱۰ گوزن شمالی، ۱۰ کفتار، ۱۰ ببر، ۱ اسب آبی و ۱ کرگدن!

احتمالاً نام کلسئوم از مجسمه‌ی عظیم و باشکوه کلسئوس نرویوس (Colossus Neronis) که در نزدیکی استادیوم قرار داشته نشأت گرفته اما غیر از آن با نام آمفی‌تئاتر فلاوین (Flavian) یا فلاویوس نیز مشهور بوده است. در آن زمان کلوسئوم در مهم‌ترین بخش از مسیر مسافران در مابین سنت پیترز (St. Peter's) تا لاتران (Lateran) قرار گرفته و یک منطقه حومه شهری در این بخش ایجاد کرده بود.

کولوسئوم برای جنگ‌های گلادیاتور‌ها، شکار حیوانات، بازآفرینی جنگ‌های معروف و درام‌هایی بر پایه‌ی اسطوره‌های قدیمی‌ استفاده می‌شده و مایه‌ی نشاط تماشاچی‌ها، امپراطور و اشرفیان را فراهم می‌کرده است. از نکات قابل توجه این آمفی‌تئاتر باستانی این است که تمام افراد رومی می‌توانستند به‌صورت رایگان برای تماشای برنامه‌ها به اینجا بیایند، همچنین در زمان برنامه به تماشاچی‌ها غذا و خوراکی داده می‌شد.

جنگ‌های گلادیاتوری در سال ۴۰۷ توسط امپراطوری مسیحی هونوریوس (Honorius) غیر قانونی و جنگ با حیوانات وحشی نیز در سال ۵۲۳ غدغن اعلام شد و این پهنه دیگر مورد استفاده قرار نگرفت. بر اساس نوشته‌های یک اسقف و تاریخ‌نگار کلیسا به نام تئودورت (Theodoret)، هونوریوس جنگ‌های خونین گلادیاتورها را به خاطر یک راهب به نام تلماخوس (Telmachus) غدغن کرد. تلماخوس تنها شهید کولوسئوم است که شواهدی در مورد کشته شدن آن وجود دارد.

از دیگر اعدام‌های مسیحیان اولیه در قرن‌های اول تا سوم در این مکان هیچ شاهدی باقی نمانده و حکم یک افسانه را دارد. هرچند ممکن است که شهادت‌هایی در کلسئوم رخ داده باشد اما معمولاً اعدام مسیحیان (به محض شناسایی) در آمفی‌تئاترهای دیگری مثل «آمفی‌تئاتر شهر لیون» یا «سیرک نرو» در واتیکان صورت می‌گرفته است. 

این اعتقاد که مسیحیان در اینجا به شهادت می‌رسیدند در انعکاس پاسخ پاپ گریگور بزرگ (Gregory the Great) در مقابل درخواست امپراطوری بایزانتین (Byzantine) برای برخی از عتیقه‌جات رومی ایجاد شده که در بین همه آن اشیاء قیمتی یک کیسه از خاک کولوسئوم را برای او فرستاد.

این آمفی‌تئاتر بارها بر اثر آتش و زلزله تخریب شده است و تا پایان قرن پنجم به‌طور مداوم ترمیم شد؛ اما برای مدت کوتاهی در سال ۵۲۳ پس از بسته شدن تعمیر نشد. در سال ۵۲۶ بربرین توتیلا (barbarian Totila) و ارتش وی به منظور دست‌یابی به مقادیر با ارزشی از برنز، بخش‌هایی از این مکان را تخریب کردند. پس از آن رومی‌ها از سنگ‌های این مکان برای ساخت خانه‌هایشان استفاده نمودند.

در این برهه زمانی کلوسئوم برای محل دفن مسیحیان نیز استفاده می‌شده است. مقبره‌های مسیحیان در سه منطقه در اطراف آمفی‌تئاتر یافت شده است: در بخش پی ساختمان در جوانب شمالی و شرقی در زمین‌های خارجی در نزدیکی در خروجی امروزی.

در قرن سیزدهم کلوسئوم توسط خاندان فرانگیپانی (Frangipani) اشغال و حومه اطراف آن به یک منطقه سرسبز تبدیل شد اما این منطقه بعداً قربانی مالاریا شد و متروکه گشت. غارت سنگ‌ها تا قرن هیجدهم تا زمانی که بندیکت چهاردهم (Benedict XIV) اظهار داشت که کلوسئوم به واسطه خون مسیحیان شهید مقدس است نیز ادامه داشت.

پس از این اتفاق کلوسئوم بازسازی شد و کاوش‌های باستانی در آن به راه افتاد که این کار تا به امروز نیز ادامه دارد.

در کلوسئوم چه دیدم؟

مسافرانی که در قرن‌های ۱۸ و ۱۹ به این مکان آمده‌اند به‌شدت تحت تأثیر آن قرار گرفته‌اند، از میان این افراد می‌توان به چارلز دیکنز (Charles Dickens) اشاره کرد. او در سال ۱۸۴۶ می‌نویسد:

نمای کلوسئوم کاملاً با تراورتن ساخته شده و بعضی از طاق‌های آن با مجسمه پر شده‌اند. ۸۰ ورودی در آن وجود دارد که ۲ تا از آن‌ها مخصوص امپراطور و هیئت همراه آن است. درون آن با آجر، توفا و مرمر ساخته شده است که مقدار کمی از این مرمرها امروزه باقی مانده‌ است.

بخش مرکزی که به آن میدان می‌گویند توسط چوب و کانواس برای ضد آب شدن پوشیده شده و بر روی این‌ها یک لایه از ماسه برای جذب خون کشیده شده است. کف این میدان منتهی به مکانی می‌شود که گلادیاتورها و حیوانات برای نبرد منتظر بوده‌اند.

این آمفی‌تئاتر توسط دیواری ۵ متری پوشیده شده که برای محافظت از تماشاچیان در مقابله حمله‌ی حیوانات وحشی بوده است. در بالای دیوار لژ سلطنتی قرار دارد که محل نشستن امپراطور و مهمانان ویژه او بوده است. در نزدیکی محل نشیمن امپراطور صلیبی برای یادبود مسیحیانی که گمان می‌رود در اینجا به شهادت رسیده‌اند، نصب شده است.

در بالای این بخش صندلی تماشاچیان قرار دارد که به سه ردیف تقسیم شده است: پایین ترین بخش برای شوالیه‌ها، بخش میانی برای شهروندان متمول و بخش بالایی برای عامه مردم. به طور کلی کلوسئوم می‌تواند ۴۵۰۰۰ نفر گنجایش داشته باشد. مجسمه غول‌پیکر نرو بین کلوسئوم و معدن کناری آن که مربوط به ونوس و روم است مشاهده می‌شود.

ولریوم

کولوسئوم با سایبان بزرگی به نام «ولریوم» پوشیده می‌شد. این سایبان، تماشاچیان را از نور خورشید محافظت می‌کرد. ولریوم به دیرک‌های بزرگی در بالای کولوسئوم متصل و با طناب‌های پهنی به زمین محکم می‌شد. برای نصب این سایبان، تیمی متشکل از هزار مرد لازم بود.

خرابه ها

در سال ۱۸۴۷، ضلع جنوبی کولوسئوم در اثر زلزله فرو ریخت. بعدها، بخش‌هایی از ساختمان ازجمله روکش مرمرین آن برای ساخت بناهای برجسته‌ای مثل باسیلیکای سنت پیتر و برج پلازا بکار گرفته شد.

بازدید از کولوسئوم

کولوسئوم تقریباً هرروزه به‌استثنای ۲۵ دسامبر و اول ژانویه، به روی عموم باز است. برای بازید می‌توانید از ۸:۳۰ صبح تا ۵ بعدازظهر در زمستان و ۷:۳۰ در تابستان مراجعه کنید.

 در برخی مواقع، می‌توان از رینگ سوم و محوطه‌ی زیرزمین آن‌هم بازدید کرد. همچنین در بعضی روزهای هفته در فصل تابستان، امکان دیدن آمفی‌تئاتر در شب وجود دارد. بلیط ورودی تا دو روز اعتبار دارد و شامل بازدید از میدان رومن فروم و تپه‌ی پالاتن می‌شود.

افسانه ها

بنا بر برخی افسانه‌های قرون‌وسطایی، کولوسئوم دروازه‌ی ورود به عالم مردگان است، جایی که ارواح مرده در جستجوی صلح ابدی (که احتمالاً هرگز هم نخواهند یافت) سرگردان هستند، زیرا به شکلی خشونت‌بار و نابهنگام جان خود را از دست داده‌اند. افسانه‌ای دیگر می‌گوید که گیاهان زیادی از سرزمین‌های دوردست در محیط کولوسئوم پیوند زده شده‌اند. این گیاهان به همراه کفش‌های رهگذران یا پنجه‌ی حیواناتی که به دست امپراطورهای شیطان صف ازمیان‌ رفته بودند، آورده شده‌اند.

اگر قصد سفر به رم و بازدید از این بنای باشکوه را دارید، لیست تورهای ایتالیا ایوار را مشاهده نمایید.