میدان سرخ مسکو و جاهای دیدنی اطراف آن

میدان سرخ مسکو یکی از نمادهای مهم تاریخی و فرهنگی در پایتخت روسیه محسوب می‌شود. این میدان در دوران حیات خود، شاهد حوادث و رویدادهای تاریخی مهمی بوده است.

تجربه جادوی شهر مسکو در تورهای روسیه

میدان سرخ در قلب مسکو و میدان اصلی روسیه جای دارد. یک مسافر نمی‌تواند از مسکو بدون دیدار از میدان سرخ آن خارج شود. بناهای یادبود موجود در این میدان، تاریخ چند صدساله‌ی مسکو را روایت می‌کنند.

معدود میدان‌هایی در جهان وجود دارند که از کلیساها، دیوارهای حفاظتی و برج و باروها، موزه‌ها، یک قبرستان همراه با یک آرامگاه و یک فروشگاه بزرگ در یک مکان واحد تشکیل شده باشند. ساختمان‌هایی از سبک‌ها و قرن‌های مختلف، از قرن پانزدهم تا بیستم، در این میدان در حال همزیستی در کنار یکدیگر هستند و دسته‌ای واحد از معماری را به زیبایی هرچه‌تمام‌تر نشان می‌دهند.

میدان سرخ مسکو همچنان ارتباط تنگاتنگی با زندگی مردم این کشور دارد و میزبان فستیوال‌ها، کنسرت‌ها و جشن‌های خیابانی است و در فصل زمستان تبدیل به یک پیست اسکی روی یخ می‌شود. رژه‌های سالانه در روز نهم ماه مه به مناسبت پیروزی در جنگ میهنی بزرگ بین سال‌های ۱۹۴۱ تا ۱۹۴۵ در میدان سرخ برگزار می‌شوند.

نه‌تنها توریست‌ها، بلکه مردم مسکو نیز به این میدان می‌آیند و از قدم زدن در آن لذت می‌برند، زیرا میدان سرخ در این ایام صرفاً تبدیل به یک موزه‌ی روباز یخ‌زده نمی‌شود و همچنان حال و هوای یک شهر بزرگ مدرن را القا می‌کند.

تاریخچه میدان سرخ مسکو

مدتی زمان برد تا تمام فضاهای خالی در اطراف دیوارهای کرملین شکل بگیرند. اواخر قرن پانزدهم شاهد ساخت دیوارهای سنگی کرملین و بازارهای مختلف در بخش شرقی آن بود. یک آتش‌سوزی بزرگ در سال ۱۴۹۳ فروشگاه‌های چوبی کوچک را تخریب کرد و این مکان سوخته و خالی به حال خود رها شد. به همین خاطر است که مردم روسیه این مکان را «محل سوخته» می‌نامند. سه خیابان نیکولسکایا، واروارکا و ایلینکا از طریق محل سوخته به دروازه‌های کرملین ختم می‌شوند.

در قرن شانزدهم، کلیسای شفاعت ساخته شد و نام کلیسای جامع سنت باسیل را به خود گرفت. این کلیسا در بخش شمالی رودخانه ساخته شد و مراکز خرید و تجارت، این بار از جنس سنگ، در اواخر همین قرن در اینجا سر برآوردند. برج اسپاسکایا نیز بعدها بر فراز دروازه‌ی کرملین ساخته شد؛ تمام محوطه‌ی اطراف برج و کلیسای سنت باسیل به «میدان زیبا» شهرت دارند و درواقع ترجمه‌ی معاصر از نام این میدان به‌عنوان «میدان سرخ» اشتباه است. محوطه‌ی میدان سرخ به‌تدریج به طرف زمین‌های جنوبی گسترش یافت و به ابعاد امروزی آن رسید.

حاکمان شوروی سابق میدان سرخ مسکو را به‌عنوان محل رژه‌های نظامی خود انتخاب کردند. احتمالاً یکی از ترسناک‌ترین این رژه‌ها در تاریخ هفتم نوامبر ۱۹۴۱ باشد که در آن روز تانک‌های شوروی از این میدان راهی جبهه‌های نبرد در خارج از مسکو شدند.

در خلال جنگ سرد نیز، ردیفی از موشک‌های بالستیک بین‌قاره‌ای در این میدان مستقر شدند تا عظمت نظامی شوروی را به رخ غرب بکشانند. تانک‌ها در سالگرد روز پیروزی در سال ۲۰۰۸ برای اولین بار پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی، پا به میدان سرخ گذاشتند.

امروزه میدان سرخ خالی از وسایل نقلیه است و تنها می‌توان در آن گردشگران، شرکت‌کنندگان در مراسم عروسی و مدل‌هایی را دید که در حال گرفتن عکس یادگاری از اطراف هستند. این میدان در هنگام شب خالی می‌شود، اما این زمان نیز یکی از بهترین و زیباترین لحظات میدان سرخ است.

در شب برج‌های کرملین و گنبدهای کلیسای سنت باسیل غرق در نور می‌شوند و در مقابل آسمان تاریک می‌درخشند. این اتفاق، صحنه‌ای خارق‌العاده و تماشایی را خلق می‌کند.

دروازه رستاخیز و موزه دولتی تاریخ روسیه در مسکو

بهترین نقطه‌ی شروع برای کاوش در میدان سرخ مسکو، میدان مانِژنایا (Manezhnaya) است؛ شما می‌توانید از این مکان و از طریق دروازه‌ی رستاخیز وارد میدان سرخ شوید. این دروازه در قرن شانزدهم میلادی ساخته شد و اساساً دروازه‌ی شیر نام گرفت؛ زیرا این دروازه در کنار گودالی قرار داشت که تزار ایوان، ملقب به ایوان مخوف، از سال ۱۵۳۳ تا ۱۵۸۴ در آن شیر نگه می‌داشت.

دو برج زیبا در قرن هفدهم میلادی بر فراز این مسیر سر برآوردند. به‌طور سنتی، دروازه‌ی ایبریا (Iberian) دروازه‌ی اصلی شهر مسکو بود که از خیابان تِوِرسکایا (Tverskaya) آغاز می‌شد و به میدان سرخ می‌رسید. این دروازه محل ورود تشریفاتی ارتش‌های پیروز و سفرای خارجی بود.

کلیسای ایوِرسکایا (Iverskaya) در سال ۱۷۸۱ به‌منظور تقدیس و گرامیداشت ایویرون تئوتوکوس (Iviron Theotokos) ساخته شد و لقب یکی از محترم‌ترین کلیساهای روسیه را از آن خود کرد. مردم برای کسب موفقیت در هر زمینه‌ای از زندگی و همچنین برای محافظت و خوش‌یمنی به این کلیسا مراجعه می‌کنند.

موزه دولتی تاریخ روسیه در سمت راست دروازه‌ی رستاخیز قرار دارد. این موزه در دهه‌های ۱۸۷۰ تا ۱۸۸۰ به دست ولادیمیر شروود به سبکی عجیب به‌منظور مطابقت با نمای کرملین و کلیسای سنت باسیل ساخته شد. ساختمان این موزه بزرگ و زیباست و با برج‌های کرملین به اوج شکوه خود می‌رسد. موزه در بخش شمالی میدان سرخ قرار دارد.

این نمایشگاه دائمی محل خوبی برای آشنایی با تاریخ روسیه از دوران باستان تا به امروز است. اینجا فرصتی برای تماشای یافته‌های باستان‌شناسی، اسباب و وسایل قدیمی و همچنین نقاشی‌ها، هنرها و صنایع دستی است. طراحی داخلی تالارهای موزه شایسته‌ی توجه ویژه هستند و فضایی تماشایی از آرایش و ترتیب مکان‌ها را به نمایش می‌گذارند.

کلیسای سنت باسیل

نمای میدان سرخ با کلیسای شفاعت مادر خدا یا کلیسای سنت باسیل کامل می‌شود. این اثر معماری باشکوه از قرن شانزدهم، تبدیل به نمادی از مسکو شده و نقطه‌ی کانونی میدان سرخ است. کلیسای سنت باسیل توجه بینندگان را به خود جلب می‌کند، به فضای اطراف شکل و زیبایی می‌دهد و نقش یک پس‌زمینه‌ی شگرف برای رژه‌ها و کنسرت‌های برگزارشده در این میدان را بر عهده دارد. این کلیسا به مناسبت تصرف کازان، پایتخت و بزرگ‌ترین شهر جمهوری تاتارستان، به دست ارتش ایوان مخوف ساخته شد. این اتفاق یک پیروزی بزرگ نظامی برای روسیه در دوران قرون وسطی به شمار می‌آمد.

باید به این موضوع اشاره کرد که این کلیسا از ۹ کلیسای مجزا در یک زمین در قالب یک مجموعه‌ی واحد تشکیل شده است. این راهی بود که بارما پوستنیک (Barma Postnik)، طراح این پروژه، با آن مشکل طراحی یک کلیسا با ۹ محراب جانبی را حل کرد. این کلیساها برای گرامیداشت فستیوال‌ها و قدیسانی ساخته شدند که جشن‌ها و روزهای تولد آن‌ها مطابق با روزهای پیروزی ارتش روسیه علیه کازان بود.

این کلیسا امروزه نقش یک موزه را ایفا می‌کند، هرچند مراسم مختلف مذهبی نیز همچنان در آن برگزار می‌شود. وقتی‌که از سنت باسیل دیدار می‌کنید، توجه ویژه‌ی شما باید معطوف به نمادهای زیبای قرون شانزدهم و هفدهم و همچنین نقاشی‌های دیواری آن شود. سکوی معروف موجود در مقابل کلیسا یکی از نمادهای ویژه در سنت باسیل است. برخلاف باور عموم، این سکو محلی برای اعدام‌های مجرمان در ملأعام نبود. بلکه اینجا محلی برای ایراد سخنرانی و خواندن فرمان‌های تزارهای روس محسوب می‌شد.

همان‌طور که می‌توان دید، میدان سرخ خانه‌ای برای بناهای یادبودی است که حکایت از پیروزی‌های بزرگ ارتش روسیه در تاریخ این کشور دارند. کلیسای سنت باسیل ما را به یاد محاصره‌ی کازان می‌اندازد، کلیسای کازان آزادی مسکو از دست لهستانی‌ها را روایت می‌کند و بنای یادبود مینین و پوژارسکی، حکایت از جنگ سال ۱۸۱۲ دارد.

گورستان مجاور دیوار کرملین، یادگاری از دوران انقلاب روسیه و جنگ میهنی است. نقش محافظتی دیوار کرملین در گذشته را می‌توان با دندانه‌های موجود بر روی آن مشاهده کرد. کلیساها و نمادهای مشهور موجود در این محوطه ما را به یاد زمانی می‌اندازند که خاندان سلطنتی در اینجا اقامت می‌کرد و ستاره‌های موجود بر روی برج‌های کرملین ما را به دوران شوروی سابق می‌برند.

مرکز خرید گوم نمادی از تجارت در گذشته است. سکوی مقابل کلیسای سنت باسیل، گذشته‌ی سیاسی روسیه را تداعی می‌کند و موزه‌ی تاریخ روسیه، دوران پرفرازونشیب این کشور از سال‌های دور را به تصویر می‌کشد. میدان سرخ ملغمه‌ای از مذهب و سیاست، فستیوال‌ها و مراسم عزاداری، گذشته و حال مسکو است.

دیوار کرملین و برج اسپاسکایا

یک گورستان با مقبره‌هایی از چهره‌های مشهور اتحاد جماهیر شوروی در کنار دیوار کرملین و درست در مقابل مرکز خرید گوم قرار دارد. در این گورستان استالین، سیمون بودیونی، وُروشیلوف، ژوکوف (Zhukov)، برژنیف و دیگران دفن شده‌اند.

این گورستان در دو طرف مقبره لنین قرار دارد که در دهه‌ی ۱۹۲۰ به دست الکسی شوچوسف (Alexey Shchusev)، معمار روسی، ساخته شد. این معمار سبک‌های معماری ولادیمیر شروود و الکساندر پومرانتسف را دنبال نکرد. درواقع، سبک تاریخ‌گرایی برای او سبکی بیگانه بود. ساختمان این مقبره علی‌رغم ظاهر تماماً مدرن خود، به‌خوبی با شکل کلی میدان هماهنگ شده است.

برج اسپاسکایا یکی از برجسته‌ترین و شاخص‌ترین بناهای میدان سرخ است. این برج که همچنان ظاهر قرن هفدهمی خود را حفظ کرده است، بر آسمان منطقه حکمرانی می‌کند و میدان سرخ را به کرملین متصل می‌سازد. دروازه‌ی اسپاسکی (Spasskie) در کرملین به‌طور سنتی به‌عنوان یک دروازه‌ی مقدس برای تزار شناخته می‌شد و هرکسی که از آن عبور می‌کرد، باید کلاه خود را از سر برمی‌داشت. بر طبق افسانه‌ها، ناپلئون در سال ۱۸۱۲ این کار را نکرد اما ناگهان کلاه وی بر اثر وزش بادی به زمین افتاد.

صدای ناقوس زنگ‌ها در برج اسپاسکایا برای همه‌ی مردم روسیه صدایی آشنا است و نوید سال جدید را می‌دهد. در سال ۲۰۱۰ یک نقاشی دیواری متعلق به قرن شانزدهم میلادی، منقش به تصاویری از مسیح منجی همراه با سنت سرجیوس، رهبر معنوی و پیشوای نهضت اصلاحات در روسیه‌ی قرون وسطی و وارلام خوتینسکی، مؤسس صومعه‌ی تجلی مسیح، از پشت دیوارهای این برج کشف شد.

کلیسای جامع بانوی ما از کازان

کلیسای جامع «بانوی ما از کازان» در سمت چپ موزه تاریخی دولت روسیه قرار دارد. اگرچه ظاهر تازه مرمت‌شده‌ی این کلیسا موجب نقدهایی از سوی برخی از تاریخ‌نگاران حوزه‌ی معماری شده اما کلیسای کازان بنایی نمادین برای مسکو محسوب می‌شود. این کلیسا در قرن هفدهم میلادی ساخته شد و از سوی تزار فئودور اول، اولین تزار از خاندان رومانوف، مورد حمایت مالی قرار گرفت.

دلیل ساخت این کلیسا، گرامیداشت آزادسازی مسکو از دست مهاجمان لهستانی بود. این اتفاق در چهارم نوامبر رخ داد؛ چهارم نوامبر در کازان روز جشن برای نماد این شهر، مادر الهی، است. امروزه، روز ملی اتحاد روسیه در این تاریخ جشن گرفته می‌شود.

کلیسای کازان مسکو در زمان خود، ظاهری خاص داشت؛ این مکان مذهبی یک کلیسای بدون ستون (بدون هیچ ستونی از داخلی)، با یک گنبد مجزا همراه با المان‌های تزئینی نظیر تاج‌های سنتی نیم‌دایره‌ای روسی با معماری سنتی و پنجره‌هایی در اطراف است.

مرکز خرید گوم

مرکز خرید گوم (GUM) در مجاورت کلیسای کازان قرار دارد. میدان سرخ از زمان‌های دور به‌عنوان یک مرکز تجارت شناخته می‌شد؛ تجارت از زمان ایوان مخوف در فروشگاه‌های سنگی این میدان جریان داشت و به «راسته‌ی داد و ستد» معروف بود.

ژوزف بووین (Joseph Bovean)، معمار ایتالیایی-روسی سبک نئوکلاسیک در نیمه‌ی اول قرن نوزدهم و پس از آتش‌سوزی سال ۱۸۱۲ در خلال جنگ میان امپراطوری روسیه و فرانسه بر سر تصاحب این کشور، به بازسازی این میدان پرداخت. خندق نزدیک دیوار کرملین با ماسه پر شد و استحکامات اطراف از میان رفت. درنهایت یک ساختمان کلاسیک در ردیف‌های چندگانه برای تجارت، جایگزین فروشگاه‌های متعدد در این میدان شدند.

ساختمان بووین در اواخر قرن نوزدهم متروکه شد و به تعمیرات اساسی نیاز پیدا کرد. راسته‌ی جدید تجار به سبکی جدید و مجلل در دهه‌ی ۱۸۸۰ به دست الکساندر پومِرانتسف (Alexander Pomerantsev) طراحی شد. پومرانتسف دست به ساخت چند خیابان مجلل با فروشگاه‌هایی کوچک در اطراف آن‌ها زد که در سه طبقه بنا شده بودند.

ولادیمیر شوکوف (Vladimir Shukhov) که به خاطر ساخت برج معروف رادیو در بین سال‌های ۱۹۲۰ تا ۱۹۲۲ به شهرت رسیده بود، سقف این فروشگاه‌ها از جنس شیشه با چهارچوبی فولادی و قوسی شکل را طراحی کرد. درنتیجه، این مجموعه تبدیل به بنایی کاربردی، پرزرق‌وبرق با نور طبیعی شد.

مرکز خرید گوم امروزه محلی برای عرضه‌ی لوکس‌ترین محصولات و برندهای موجود در بازار است. بااین‌حال، اگر به‌خوبی در اطراف گشت بزنید، می‌توانید در این مرکز خرید یک اغذیه‌فروشی پیدا کنید که وعده‌های غذایی خود را با قیمت‌های مناسب عرضه می‌کند. برخی از فروشگاه‌های جذاب این مرکز نیز محصولاتی با قیمت‌های مقرون‌به‌صرفه دارند.

اهالی مسکو اغلب برای خرید بستنی به این مرکز خرید می‌آیند. قدیمی‌ترها مدعی هستند که بستنی‌های این مرکز خرید همچنان طعم دوست‌داشتنی ایام شوروی سابق را می‌دهند.

میدان سرخ پس از سال ۱۸۱۲ نه‌تنها مراکز تجارت خود را برپا کرد، بلکه مجسمه‌ای برنزی از کوزما مینین (Kuzma Minin) و دیمیتری پوژارسکی (Dmitry Pozharsky) ساخت که با کمک یکدیگر ارتشی داوطلب برای بیرون راندن ارتش لهستان و لیتوانی از مسکو تشکیل دادند. این مجسمه‌ی برنزی که هم‌اکنون در مقابل کلیسای سنت باسیل قرار دارد، در ابتدا در مرکز قدیم راسته‌ی تجار بود. روسیه پس از پیروزی در جنگ سال ۱۸۱۲ و آزادسازی مسکو از دست فرانسه، اتحاد میهنی بزرگی را تجربه کرد.

به طرز عجیبی، پیروزی بر ارتش لهستان در سال ۱۶۱۲، یعنی ۲۰۰ سال قبل از بیرون راندن ارتش فرانسه از مسکو، رقم خورده بود. ایوان مارتوس تصویری از این دو قهرمان به‌عنوان رهبران ارتش داوطلب روسیه ساخت. علی‌رغم تفاوت‌ها در سابقه‌ی اجتماعی این دو نفر، هردوی آن‌ها به‌عنوان دو چهره‌ی سیاسی برابر و متحد در برابر خطری بزرگ به تصویر کشیده شدند.

در این اثر، مینین در حال اشاره به جلو است و از پوژارسکی و دیگر سربازان می‌خواهد تا برای دستیابی به هدفی راستین به دشمن حمله کنند. وقتی‌که این تندیس در مکان اصلی خود قرار گرفت، دستان مینین به‌سوی گنبد مجلس سنا بر فراز دیوار کرملین بود. این کار با هدف خاصی انجام شده بود؛ این تندیس نقش یک رابط بصری میان راسته‌ی تجار و ساختمان مجلس سنا را ایفا می‌کرد و بر محور اتحاد در میدان سرخ تأکید داشت.

بااین‌حال، با تغییر شکل میدان در سال ۱۹۳۱، این تندیس به همسایگی کلیسای سنت باسیل کوچ کرد. این جابجایی به‌طور غیررسمی با توضیحات مبهمی در اولین دهه از دوران شوروی همراه شد؛ برای مثال گفته می‌شد درحالی‌که کوزما مینین از سربازان می‌خواهد تا به دشمن یورش ببرند، به مقبره‌ی لنین نیز اشاره دارد.

مقبره لنین

وقتی‌که لنین بر اثر یک سکته‌ی مغزی در ۲۲ ژانویه‌ی ۱۹۲۴ در سن ۵۳ سالگی درگذشت، صفی طولانی از عزاداران برای هفته‌ها با صبر و حوصله در سرمای شدید زمستان به انتظار ایستادند تا نگاهی به جسد وی بیندازند.

استالین که تحت تأثیر این اتفاق قرار گرفته بود، پیشنهاد داد که پدر کمونیسم شوروی باید به‌عنوان یادگاری مقدس در اذهان مردم باقی بماند؛ بنابراین تصمیمات لازم برای حفاظت از جسد لنین تا ابد، علی‌رغم مخالفت‌های شدید همسر وی، گرفته شد. دلیل مخالفت همسر لنین این بود که لنین در دوران حیات تمایل داشت تا پس از مرگ در کنار مادرش در سن پترزبورگ دفن شود. دیگر رهبران کمونیستی نظیر ژوزف استالین نیز در کرملین دفن شده‌اند.

میدان سرخ در یک نگاه

• میدان سرخ یک محوطه‌ی معماری مهم، متشکل از ساختمان‌های قرون پانزدهم تا بیستم در سبک‌های مختلف، به همراه بناهای یادبود و حتی یک گورستان است.
• واژه‌ی «زیبا» در این میدان به‌اشتباه «سرخ» ترجمه شده است.
• موزه تاریخی دولت روسیه کلکسیونی از یافته‌های باستان‌شناسی، اسباب و لوازم تزئینی و آثار هنر کاربردی را به نمایش می‌گذارد.
• کلیسای تاریخی بانوی ما از کازان و کلیسای سنت باسیل، دو بنای مذهبی مهم در میدان سرخ هستند. کلیسای سنت باسیل نقش یک موزه برای نگهداری آثاری متعلق به قرون شانزدهم و هفدهم را نیز ایفا می‌کند.
• مرکز خرید گوم با سبکی مجلل، محل ایده‌آلی برای خرید بستنی‌هایی با طعم شگفت‌انگیز است.
• مقبره‌ی لنین و دیگر چهره‌های برجسته‌ی اتحاد جماهیر شوروی نظیر استالین، در این میدان قرار دارد.

تجربه جادوی شهر مسکو در تورهای روسیه