تور تونل ‌های مخفی شهر کیپ ‌تاون

بسیاری از گردشگرانی که به شهر کیپ‌ تاون سفر می‌کنند، از وجود تونل‌هایی در زیر شهر بی‌خبر هستند. این تونل‌ها توسط اولین گروه مهاجران یعنی هلندی‌ها ساخته شدند.

بازدیدکنندگان زیادی به شهر کیپ‌ تاون (‌Cape Town) در آفریقای جنوبی سفر می‌کنند تا از جاذبه‌های مشهور شهر که بر روی زمین قرارگرفته‌اند، دیدن کنند؛ اما تعداد کمی از وجودِ تونل‌های شگفت‌انگیزی که در زیرِ این شهر ساخته‌شده است، خبر دارند. روزگاری این تونل‌ها، آبراهه‌های بدون سقف بودند که برای محافظت از شهر و آبیاری محصولات استفاده می‌شدند، اما حالا بسته شده‌اند و فقط با یک تور گردشگری سازمان‌یافته می‌توان از آنجا بازدید کرد.

سفر به آفریقای جنوبی در تورهای آژانس مسافرتی ایوار

تاریخ استعماریِ شهر کیپ ‌تاون در چندین نقطه‌ی مهم شهر به چشم می‌خورد. جاهایی مثل خیابان‌های سنگفرشی که به اولین بازار شهر می‌رسند؛ قلعه‌ای که در اطراف منطقه‌ی تجارت مرکزی ساخته‌ شده یا حتی مزرعه‌ای در مرکز شهر که حالا به پارک عمومی تبدیل شده است و در دهه ۱۶۵۰ میلادی توسط اولین گروه مهاجران به این کشور ساخته شد. اما در زیر این مکان‌های دیدنی و تاریخی شهر، شبکه‌ای از تونل‌های پنهان قرار گرفته است که شاید در تاریخ آفریقای جنوبی یکی از رازآلودترین مکان‌ها باشد.

پیدا اما پنهان از دید مردم شهر

برای کسانی که روی زمین در شهر کیپ ‌تاون زندگی می‌کنند، تنها چیزی که نشان می‌دهد این کانال‌ها وجود دارند، خیابان‌هایی است که روی آن‌ها ساخته شده‌اند و بر اساس اسم کانال‌ها نام‌گذاری شده‌اند؛ خیابان‌هایی که همگی دارای پسوند هلندی خراخت «gracht» به معنی کانال هستند و در نقاطی از شهر یکدیگر را قطع می‌کنند تا دلیلی بر وجود تونل‌های زیرزمینی باشند. بویتن خراخت (Buitengracht)، کیزِرس خراخت (Keizersgracht) و هیرِن خراخت (Heerengracht) سه خیابان مشهور و شلوغ مرکز شهر هستند؛ اما تعداد کمی از مردم که مشغول قدم زدن و یا رانندگی در این خیابان‌ها هستند، از این موضوع اطلاع دارند که اسم این خیابان‌ها به کانال‌های زیرزمینی اشاره دارد.

بویتن خراخت یعنی کانال خارجی؛ کیزرس خراخت یعنی کانال امپراتور و هیرن خراخت یعنی کانال مردان. این‌ها کانال‌هایی بودند که مسافت‌ها در زیر شهر کشیده شده و بعدها تبدیل به تونل شدند. هیرن خراخت در حال حاضر خیابان ادرلی (Adderly) نام دارد و به خاطر گل‌فروشی‌هایش مشهور است و کیزرس خراخت به خیابان دارلینگ استریت تغییر نام داده است. هیرن خراخت، تالار اصلی شهر کیپ‌تاون را احاطه کرده است و تا ساحل قدیمی یک محله فاصله دارد. امروزه، این خیابان‌های شلوغ در بالای کانال‌های بسته قرار گرفته‌اند؛ کانال‌هایی که همچنان به‌عنوان رودخانه‌های زیرزمینی در جریان هستند.

در تونل‌های تاریک زیر قلعه‌ کیپ ‌تاون،‌ معماری به نام مَت وِیس (Matt Weiese) راهنمای تورهای زیرزمینی شده است. مت به دیوارهای آجری، ضربه‌ای می‌زند و می‌گوید: «آجرهای دوره‌ی ملکه ویکتوریا»؛ در حالی‌که صدای آب به گوش می‌رسد، با صدایی بلند ادامه می‌دهد: «این آجرها در حرارت زیاد پخته شده‌اند و برای همین سال‌های سال دوام آورده‌اند.» چند قدم در میان آبی که تا قوزک پایش رسیده، برمی‌دارد، چراغ‌قوه‌اش را به سمت سقف دایره‌وار تونل می‌گیرد، انگشتش را روی خطی که آجرها را به دو بخش تقسیم کرده است، می‌کشد و می‌گوید: «این علامت، آجرها را به دو قسمت تقسیم می‌کند، دقیقاً اینجا می‌توانید تفاوت بین کانال و تونل را ببینید.»

 آجرهای قدیمی در قسمتِ پایین خط، مربوط به کانال قدیمی هستند. خیلی از این آجرها با کشتی آورده شده‌اند و برای تعادل کشتی‌ها استفاده می‌شدند. این آجرها اثری از تاریخ تجارت برده‌داری را در زیرزمین به‌جای گذاشته‌اند. آجرهای بالای خط در دهه ۱۸۰۰ میلادی به دستور مقامات شهر برای بستن و گذاشتن سقف روی کانال‌ها استفاده شده‌اند. خیلی از این کانال‌ها در نیمه دهه ۱۸۰۰ میلادی به دلایل بهداشتی بسته شدند؛ بعضی از آن‌ها به گورستان زباله‌ها تبدیل شده بودند و یا برای شستشوی رخت و لباس مورد استفاده می‌گرفتند. در دهه ۱۹۰۰ میلادی آخرین کانال آبی هم که از میان منطقه دیستریکت سیکس (Distric Six) می‌گذشت، بسته شد تا از شیوع طاعون جلوگیری کند. با بسته شدن کانال‌ها، ظاهر و حال و هوای شهر برای همیشه تغییر کرد. آبراهه‌هایی که روزگاری باز بودند، به زیرزمین هدایت شدند و نام بعضی از مناطق هم تغییر کرد.

مهاجران دلتنگ وطن

مکس به شوخی می‌گوید: «هلندی‌ها کانال‌های زیادی را در کیپ‌تاون ساختند، احتمالاً به این خاطر که دلشان برای هلند تنگ شده بود. الان این‌ها دیگر تونل به‌حساب می‌آیند اما درگذشته کانال‌های آب بدون سقف بودند، درست مثل کانال‌های آبی شهر آمستردام».

هلندی‌ها از این کانال‌ها برای محافظت از قلعه استفاده می‌کردند، بقیه کانال‌های اطراف قلعه، هنوز باز هستند و می‌توان آن‌ها را دید؛ اما هدف اولیه این کانال‌ها، آبیاری محصولات کشاورزی بود تا مایحتاج کشتی‌های در حال عبور را تامین کنند. در اوایل ساخت شهر کیپ ‌تاون، چون کشتی‌های زیادی از این منطقه می‌گذشتند و این کشتی‌ها بیشتر از هشت ماه بود که هیچ نوع میوه یا سبزیجاتی نداشتند، باغ‌های سبزیجات، تجارت سودمند و بزرگی محسوب می‌شدند.

این کانال‌ها آب‌هایی را که از کوه تیبل ماونتین (Table Mountain) سرازیر می‌شد، یک‌راست به سمت باغ‌های شرکت یا همان مزرعه مرکزی شهر هدایت می‌کردند تا به رشد محصولات کمک کنند. البته آب برای مردمان نژاد «خوی» که مدت‌ها پیش از هلندی‌ها در این محل زندگی می‌کردند، اهمیت حیاتی داشت. آن‌ها هم از این آب برای گله‌های خودشان استفاده می‌کردند و به این ناحیه کَمیسا (Camissa) یعنی آب‌های شیرین می‌گفتند. وقتی‌که هلندی‌ها به این سرزمین پا گذاشتند، رودخانه‌ها و جویبارهای گوناگونی که خوی‌ها استفاده می‌کردند را کانال‌کشی کردند تا تقریباً در انحصار مهاجران قرار بگیرد.

سرازیر شدن به دریا

مت در حالی‌که با انگشت به بالای تونل اشاره می‌کند، می‌پرسد: «می‌شنوید؟» «صدای قطار است، ما الان نزدیک خیابان استرند استریت (Strand Street) هستیم، جایی که قبلاً خط ساحلی بود.» در انتهای تونل درب چوبی کوچکی وجود دارد که به دریچه‌ی خروجی آب به اقیانوس منتهی می‌شود. امروز استرند استریت یکی از خیابان‌های شلوغ، مهم و وصف‌ناپذیر شهر به شمار می‌رود که معمولاً در بیشتر ساعات روز باوجود اتوبوس‌های بزرگ و تاکسی‌ها و اتومبیل‌ها ترافیک است؛ اما قبلاً اطراف خیابان،‌ درخت و خانه‌های اشرافی و زیبا وجود داشت. ولی حالا برای دیدن باقی‌مانده این آثار باید دقت فراوان و چشمی تیزبین داشت.

شاید آن بالا شهر به‌طور شگفت‌آوری تغییر کرده باشد، اما زیر اعماق آب‌هایی که هنوز در تونل‌های فراموش‌شده، جاری هستند، همه‌چیز مثل قبل است. آب این تونل‌ها در حدود میلیون‌ها لیتر برآورد می‌شود که بیشتر آن به دریا می‌ریزد. در اوج خشک‌سالی شدید شهر کیپ ‌تاون، خیلی از مردم به یاد این آب‌ها افتادند. ولی مقامات شهر به‌سرعت متوجه شدند که چند میلیون لیتر آب در روز نمی‌تواند جوابگوی مصرف بالای این شهر باشد؛ زیرا کمترین مقدار آب مصرفی شهر ۵۰۵ میلیون لیتر در روز است؛ بنابراین کانال‌کشی کردن این آب‌ها سخت است و هزینه زیادی در بر خواهد داشت.

احتمال می‌رود که شهر کیپ‌ تاون بازهم در آینده دچار مشکل کم‌آبی شود؛ و این مسئله تعجب‌آور است، آبی که روزگاری مردمان خوی را برای زندگی به اینجا کشاند و بعد مهاجرانی که از آن برای آبیاری مزارع استفاده می‌کردند، حالا در زیرزمین مدفون‌شده و فقط حس کنجکاوی را برمی‌انگیزند. عجیب اینکه بیشتر ساکنین شهر از تامل درباره‌ی این حقیقت غافل‌ هستند.