جزیره روبن؛ زندان تاریخی نلسون ماندلا

جزیره روبن در آفریقای جنوبی، با دوران اسارت نلسون ماندلا شهرت دارد و نمادی از مقاومت در برابر آپارتاید و مبارزه برای آزادی و حقوق بشر است.

آیا تا به حال فکر کرده‌اید جزیره‌ای کوچک چگونه می‌تواند نمادی جهانی از مقاومت، امید و آزادی شود؟ جزیره روبن، واقع در نزدیکی سواحل کیپ‌تاون آفریقای جنوبی، تنها یک قطعه خاک در دل اقیانوس نیست؛ بلکه روایت‌گر دهه‌ها مبارزه، درد و در نهایت پیروزی انسان بر تبعیض و بی‌عدالتی است. این جزیره که نام خود را از واژه هلندی «robben» به‌ معنای «فُک دریایی» گرفته است، روزگاری محل تبعید و زندانی برای بزرگ‌ترین چهره‌های سیاسی آفریقا بود؛ از جمله نلسون ماندلا که ۱۸ سال از زندگی خود را در سلول‌های سرد و ساده آن سپری کرد. جزیره روبن اکنون نه‌تنها یک مقصد گردشگری مهم در تور آفریقای جنوبی، بلکه یک نماد جهانی از پایداری و آرمان‌های انسانی است که در فهرست میراث جهانی یونسکو نیز به ثبت رسیده است.

در این مقاله با ما همراه باشید تا نگاهی کامل و جامع به جزیره روبن بیندازیم؛ از موقعیت جغرافیایی و دسترسی به آن گرفته تا تاریخچه، جاذبه‌ها و رازهایی که هنوز در دیوارهای سرد زندان آن پنهان مانده‌اند.

جزیره روبن کجاست؟

جزیره روبن که یکی از مشهورترین جاهای دیدنی آفریقای جنوبی محسوب می‌شود، (Robben Island) در خلیج تیبل (Table Bay) واقع شده است و تقریباً ۶٫۹ کیلومتر از ساحل بلوبرگ‌استرند (Bloubergstrand) در شمال شهر کیپ‌تاون در کشور آفریقای جنوبی فاصله دارد. این جزیره به‌صورت تقریبی بیضی ‌شکل است و طول شمال تا جنوب آن حدود ۳٫۳ کیلومتر و عرض شرقی تا غربی آن حدود ۱٫۹ کیلومتر است؛ مساحت کل جزیره تقریباً ۵٫۰۸ کیلومتر مربع است. ارتفاع جزیره تنها چند متر بالاتر از سطح دریا است؛ زیرا در گذشته توسط فرسایش به این شکل مسطح تبدیل شده است. به ‌دلیل موقعیت نزدیک به سواحل کیپ‌تاون، جزیره روبن از دوران قدیم به‌عنوان نقطه‌ استراتژیک دریایی شناخته می‌شد و از قرن هفدهم تا سال ۱۹۹۶ به‌عنوان زندان مورد بهره‌برداری قرار گرفت.

بازدید از جزیره روبن

برای بازدید از جزیره تاریخی روبن، گردشگران می‌توانند از طریق تورهای رسمی که از اسکله‌ی ساحلی کیپ‌تاون حرکت می‌کنند، اقدام کنند. این تورها روزانه سه نوبت برگزار می‌شوند و هر تور حدود ۳٫۵ ساعت به طول می‌انجامد. سفر شامل رفت ‌و‌ برگشت با کشتی و بازدید از بخش‌های مهم و تاریخی جزیره است که زیر نظر موزه روبن آیلند (Robben Island Museum) اداره می‌شود.

در طول این تور، بازدیدکنندگان می‌توانند از مکان‌هایی چون قبرستان جزیره، معدن آهک متروکه، خانه رابرت سوبوکو، معدن بلواستون، پناهگاه‌های نظامی و زندان امنیتی ویژه دیدن کنند. یکی از بخش‌های مهم این بازدید، سلول زندانی نلسون ماندلا است که در آن سال‌ها حبس را گذرانده بود و اکنون به‌عنوان نمادی از مبارزه با آپارتاید شناخته می‌شود.

توصیه می‌شود که به دلیل محدود بودن ظرفیت کشتی‌ها، رزرو بلیط‌ به‌‌صورت آنلاین و از پیش انجام شود. همچنین، شرایط آب‌و‌هوایی می‌تواند بر برگزاری این تورها تأثیر بگذارد؛ بنابراین بهتر است قبل از حرکت، وضعیت تور را بررسی کنید.

تاریخچه جزیره روبن

جزیره روبن برای نخستین بار در سال ۱۴۸۸ توسط دریانورد پرتغالی، بارتولومئو دیاز کشف شد. در طی قرون بعد، این جزیره به‌عنوان ایستگاه سوخت‌گیری توسط ملوانان پرتغالی، انگلیسی و هلندی مورد استفاده قرار گرفت. نام فعلی جزیره روبن، برگرفته از زبان هلندی است که اشاره به حضور فک‌های دریایی در اطراف آن دارد. این موقعیت جغرافیایی خاص، روبن را به مکانی استراتژیک در مسیرهای دریایی تبدیل کرده بود.

در سال ۱۶۵۴، مهاجران هلندی در مستعمره کیپ، گوسفندان خود را برای محافظت در برابر حیوانات وحشی به جزیره روبن منتقل کردند و در آنجا آغل و پناهگاه ساختند. در همان زمان، استفاده از جزیره روبن به‌عنوان زندان سیاسی آغاز شد و اوتشماتو (Autshumato) یکی از نخستین زندانیان این جزیره بود. از قرن هفدهم، رهبران سیاسی مستعمرات هلندی مانند اندونزی و ماداگاسکار نیز به این جزیره تبعید می‌شدند. جزیره روبن به تدریج به مکانی برای زندانی کردن مخالفان سیاسی تبدیل شد و نقش مهمی در تاریخ مقاومت در آفریقای جنوبی ایفا کرد.

جزیره روبن در دوران قرنطینه بیماران

در اوایل قرن نوزدهم، جزیره روبن نه‌تنها به‌عنوان زندان، بلکه به‌عنوان مرکز صید نهنگ، ایستگاه قرنطینه حیوانات و محل نگهداری بیماران جذامی مورد استفاده قرار گرفت. پس از تصویب قانون سرکوب جذام در سال ۱۸۹۲، انتقال بیماران به جزیره اجباری شد. در همین زمان، ساختمان‌هایی برای اسکان بیماران ساخته شد و تعداد بیماران جذامی به سرعت افزایش یافت. باور پزشکان آن زمان بر این بود که تنها راه جلوگیری از گسترش بیماری، ایزوله کردن افراد مبتلاست. این دوره تاریکی از تاریخ جزیره روبن، گواهی بر شیوه‌های بهداشتی و انسانی آن دوران است.

نقش جزیره روبن در دوران آپارتاید

با روی کار آمدن حزب ملی آفریقای جنوبی در سال ۱۹۴۸ و اجرای سیاست‌های نژادپرستانه آپارتاید، جزیره روبن به‌عنوان زندان سیاسی برجسته‌ای شناخته شد. از سال ۱۹۶۱، زندانیان سیاسی زیادی از جمله نلسون ماندلا به این جزیره تبعید شدند. همچنین در سال ۱۹۶۹ زیارتگاهی برای گرامیداشت سید عبدالرحمن متورا، یکی از نخستین امامان مسلمان کیپ‌تاون، ساخته شد. بسیاری از زندانیان مسلمان پیش از ترک جزیره، به این مکان مقدس ادای احترام می‌کردند. کتاب «جزیره در زنجیر» نوشته ایندرس نیدو که در سال ۱۹۸۲ منتشر شد، نخستین روایت مستند از زندگی زندانیان در روبن بود.

پس از پایان رژیم آپارتاید، زندان امنیتی روبن در سال ۱۹۹۱ بسته شد و تا سال ۱۹۹۶ تمامی فعالیت‌های زندان در این جزیره پایان یافت. 

زندان جزیره روبن

زندان جزیره روبن (Robben Island Prison) یک مجموعه غیرعملیاتی و تاریخی در جزیره روبن است. این زندان به‌دلیل جایگاه ویژه‌اش در تاریخ مبارزه علیه آپارتاید و نگهداری زندانیان سیاسی برجسته شهرت دارد. از معروف‌ترین زندانیان آن می‌توان به نلسون ماندلا، برنده جایزه نوبل و رئیس‌جمهور سابق آفریقای جنوبی، اشاره کرد که ۱۸ سال از ۲۷ سال دوران حبسش را در اینجا سپری کرد.

این زندان از سال ۱۹۶۱ توسط حکومت آفریقای جنوبی به‌عنوان محل نگهداری زندانیان سیاسی و محکومان عادی مورد بهره‌برداری قرار گرفت. بخش امنیتی حداکثر (maximum security) ویژه زندانیان سیاسی تا سال ۱۹۹۱ فعال بود. پنج سال بعد، یعنی در ۱۹۹۶، بخش امنیت متوسط (medium security) برای محکومان عادی نیز تعطیل و رسماً این مجموعه به مکانی تاریخی و فرهنگی بدل شد.

امروزه زندان جزیره روبن نه‌تنها به‌عنوان یک «محل میراث ملی» آفریقای جنوبی، بلکه به‌عنوان یک «میراث جهانی یونسکو» ثبت شده است. مجموعه آن شامل ساختمان‌های زندان، سلول‌ها و فضای اطراف می‌شود که همگی به‌عنوان بخشی از موزه روبن آیلند بازدیدکنندگان را با تاریخچه تلخ و در عین حال الهام‌بخش مقاومت علیه سیاست‌های نژادپرستانه آشنا می‌کنند. بازدید از این زندان فرصتی است تا بازدیدکنندگان با بخشی از تاریخ مبارزه برای برابری و آزادی در آفریقای جنوبی روبه‌رو شوند.

جاهای دیدنی جزیره روبن

جزیره روبن مملو از جاهای دیدنی تاریخی و طبیعی است؛ از زندان معروفی که نلسون ماندلا در آن حبس بود گرفته تا معدن آهک، قبرستان زندانیان و استحکامات نظامی جنگ جهانی دوم. همچنین طبیعت بکر جزیره با زیستگاه پرندگان دریایی و فک‌های دریایی، چشم‌اندازهای زیبایی برای بازدیدکنندگان فراهم می‌کند. در ادامه با جاهای دیدنی جزیره روبن آشنا خواهیم شد:

چراغ دریایی جزیره روبن

چراغ دریایی جزیره روبن یکی از سازه‌های تاریخی مهم این جزیره است که نقش حیاتی در ایمنی دریانوردی اطراف کیپ‌تاون داشته است. از آنجا که آب‌های اطراف جزیره روبن خطراتی برای کشتی‌ها ایجاد می‌کردند، نخستین فرماندار استعماری هلندی کیپ‌تاون در دهه ۱۶۵۰ میلادی دستور داد در بالاترین نقطه جزیره، یعنی تپه آتش (که امروزه «تپه مینتو» نام دارد)، شب‌ها آتش‌های بزرگی روشن شود تا به کشتی‌های کمپانی هند شرقی هلند (VOC) هشدار دهد.

در سال ۱۸۶۵، این هشدارهای ابتدایی جای خود را به ساخت چراغ دریایی جزیره روبن داد. این برج آجری استوانه‌ای با ارتفاع ۱۸ متر، در بالای خود دارای گالری نورافکن و در پایه‌اش خانه‌ای برای نگهبان چراغ است. در سال ۱۹۳۸ سیستم روشنایی آن به برق تبدیل شد.

معدن آهک

معدن آهک (Lime Quarry) که حالا دیگر تعطیل شده است، زمانی محل کار اجباری زندانیان سیاسی بود. بازدید از معدن آهک فرصتی است تا با شرایط سخت کاری و پرتنشی که زندانیان، از جمله نلسون ماندلا، متحمل می‌شدند، آشنا شوید. سنگ‌های سفید آهک و چشم‌انداز باز جزیره در روزهای آفتابی مناظر چشم‌نوازی ایجاد می‌کنند.

معدن بلواستون

معدن بلواستون (Bluestone Quarry) در سواحل شمال‌ شرقی جزیره واقع شده و از سنگ‌های آبی‌ رنگ برای ساخت‌و‌ساز استفاده می‌شده است. بازدیدکنندگان می‌توانند بقایای دستگاه‌ها و ابزارهای استخراج را ببینند و راهنماها در مورد نحوه برش ‌دادن سنگ‌ها و انتقالشان با کشتی توضیح می‌دهند. چشم‌انداز دریا و کوه تیبل در دوردست، این نقطه را به مکانی جذاب برای عکاسی تبدیل کرده است.

قبرستان جزیره

در نزدیکی منطقه‌ی مسکونی قدیمی جزیره، قبرستان جزیره روبن (Island Graveyard) قرار دارد. این قبرستان محل دفن زندانیان جذامی و همچنین کارگران معدن است. سنگ‌قبرهای ساده و بدون نقش ‌و نگار فراوان، بیانگر شرایط دشوار و نگاه استعماری آن دوران است. بازدیدکنندگان می‌توانند به یاد کسانی که در تبعید و بیماری جان باختند، ساعتی در سکوت آنجا بگذرانند.

خانه رابرت سوبوکو

رابرت سوبوکو (Robert Sobukwe)، یکی از مخالفان سرسخت آپارتاید، در این خانه تبعید شد. بازدید از این خانه کوچک که یادگاری از دوران اسارت سیاسی است، تصویری از زندگی شخصی و عقاید سوبوکو را ارائه می‌کند. راهنماها داستان‌های کوتاهی از زندگی او در جزیره و تأثیر اندیشه‌هایش بر مبارزه برای آزادی را روایت می‌کنند.

پناهگاه های نظامی

جزیره روبن در جریان جنگ جهانی دوم و جنگ سرد، به‌عنوان نقطه دفاعی برای حفاظت از کیپ‌تاون تقویت شد. پناهگاه‌های توپ‌ها و دیگر استحکامات نظامی در سواحل جنوبی و غربی جزیره نصب شدند. اکنون بقایای این استحکامات شامل تونل‌ها، انبار مهمات و برج‌های دیده‌بانی است. بازدید از این بخش تاریخی، نگاه متفاوتی به نقش استراتژیک جزیره روبن در دفاع دریایی دهه‌های میانی قرن بیستم می‌دهد.

بندر مورریز بی

در اوایل قرن نوزدهم، اسکاتلندی‌ها ایستگاه صید نهنگ در سواحل شمال‌ شرقی جزیره راه‌اندازی کردند که به ‌نام مورریز بی (Murray’s Bay Harbour)  شهرت یافت. بقایای ساختمان‌های اولیه، اسکله‌های فرسوده و انبارهای قدیمی در این منطقه دیده می‌شود. بندر مورریز بی پس از ساخت اسکله جدید در سال ۱۹۳۹–۱۹۴۰، به یکی از مهم‌ترین پایانه‌های دریایی جزیره بدل شد و امروزه محل پهلوگیری کشتی‌های گردشگری است.

سواحل بکر

اطراف جزیره روبن به دلیل کاهش فعالیت‌های انسانی، زیستگاه طبیعی پرندگان دریایی و فک‌های دریایی به شمار می‌رود. در طول تور، بازدیدکنندگان می‌توانند گله‌های فک‌ را روی لبه‌های سنگی ساحل مشاهده کنند. همچنین گونه‌های مختلف پرندگان مهاجر و بومی نظیر کاکایی و پلیکان در جزیره لانه‌سازی می‌کنند و چشم‌اندازهای زیست‌محیطی جالبی ایجاد می‌کنند.

موزه جزیره روبن

موزه رسمی جزیره در ساختمان اداری قدیمی واقع شده است و ماکت‌ها، عکس‌ها و اسناد مرتبط با تاریخ جزیره را در خود دارد. نمایشگاه‌های موزه به زبان‌های مختلف توضیح می‌دهند چگونه تبعید، مقاومت سیاسی و زندگی روزمره زندانیان با یکدیگر درآمیخته بود. بازدید از موزه پیش یا پس از تور جزیره، درک عمیق‌تری از اهمیت جهانی روبن آیلند و مقاومت مردم آفریقای جنوبی در برابر آپارتاید فراهم می‌کند.

بهترین زمان بازدید از جزیره روبن

بهترین زمان برای بازدید از جزیره روبن به وضعیت آب‌وهوا و دسترسی به تورها بستگی دارد. ماه‌های تابستان، از نوامبر تا فوریه، محبوب‌ترین زمان بازدید از جزیره روبن هستند؛ زیرا هوا گرم و آفتابی است و دریای آرام‌تری دارد. در این دوره، گزینه‌های بیشتری برای رزرو تور در دسترس است و بازدیدکنندگان می‌توانند از سفر دریایی زیبا به جزیره و همچنین بازدید با راهنما از زندان و سایر مکان‌های تاریخی جزیره لذت ببرند.

ماه‌های زمستان، از ژوئن تا اوت، نیز می‌توانند زمان مناسبی برای بازدید از جزیره روبن باشند؛ چون جمعیت گردشگران کمتر است و هوا معمولاً ملایم است. اما در این فصل دریای به ‌نسبت خروشان‌تر است و ممکن است برخی تورها به‌ دلیل شرایط نامناسب آب‌‌و‌هوا لغو شوند.

در کل، بهترین زمان بازدید از جزیره روبن ماه‌های تابستان (نوامبر تا فوریه) است؛ زیرا هوا گرم‌تر است و گزینه‌های بیشتری برای تور وجود دارد. توصیه می‌شود به‌ویژه در فصل شلوغ گردشگری، تور خود را از قبل رزرو کنید تا از دسترسی اطمینان حاصل شود. همچنین مهم است که کفش راحت بپوشید و کرم ضد آفتاب و آب به همراه داشته باشید؛ زیرا بازدید شامل پیمایشی قابل‌توجه و قرار گرفتن طولانی‌مدت در معرض خورشید است.

نابودی جزیره روبن

بر اساس گزارش ششم ارزیابی هیئت بین‌دولتی تغییرات اقلیم (IPCC) که در سال ۲۰۲۲ منتشر شد، جزیره روبن در معرض خطرات ناشی از تغییرات اقلیمی قرار دارد. در بدترین سناریوی ممکن، یعنی RCP 8. 5 (افزایش مداوم و شدید گازهای گلخانه‌ای و گرم شدن بیش از ۴ درجه سانتی‌گراد)، این جزیره تا پایان قرن بیست‌ و ‌یکم با سیلاب‌ها و فرسایش شدید ساحلی روبرو خواهد شد. البته این سناریو در حال حاضر دیگر بسیار بعید به نظر می‌رسد.

با این حال، حتی در سناریوهای محتمل‌تر با سطح گرمایش پایین‌تر، افزایش سطح دریا ادامه‌دار خواهد بود و تا حدود ۱۰٬۰۰۰ سال ادامه خواهد یافت. حتی اگر گرمایش جهانی به ۱٫۵ درجه سانتی‌گراد محدود شود، باز هم انتظار می‌رود سطح دریاها در بلند مدت (حدود ۲۰۰۰ سال) بین ۲ تا ۳ متر افزایش یابد. این میزان حتی از سطح افزایش پیش‌بینی‌ شده تا سال ۲۱۰۰ در بدترین حالت ممکن (یعنی بین ۰٫۵ تا ۱ متر) نیز بیشتر خواهد بود.

در نتیجه، اگرچه خطرات فوری برای جزیره روبن تنها در سناریوهای شدید محتمل است؛ اما در بلندمدت، این جزیره با تهدیدهای اقلیمی جدی روبرو خواهد شد.