مجسمه‌ یادبود سیبلیوس در هلسینکی فنلاند

هرچند از ژان سیبلیوس در سی سال آخر زندگی‌اش کاری دیده نشده است، اما فنلاند، این آهنگساز مشهور و محبوب را قهرمانی ملی می‌داند. برای بزرگداشت یاد و خاطره‌ی این هنرمند فنلاندی، مجسمه یادبود سیبلیوس در پارکی به همین نام ساخته شده است. این بنای یادبود که طراحی و ساخت آن در مراحل مختلف و با دقت و مهارت فراوان انجام گرفت، اثری است از ایلا هیلتونن.

مجسمه‌ یادبود سیبلیوس

مجسمه‌ی یادبود ژان سیبلیوس (1957-1865) یکی از جاذبه‌های توریستی شهر هلسینکی فنلاند است که به افتخار این آهنگساز ملی با جمع‌آوری کمک‌های مردمی و یک مسابقه‌‌ی دو مرحله‌ای ساخته شده است. بحث و مجادله حول اجرای این پروژه بسیار دامنه‌دار بود و به‌ نظر می‌رسید کل جمعیت فنلاند به دو دسته‌‌ تقسیم شده باشد: سنتی‌ها که خواستار مجسمه‌ای فیگوراتیو بودند و مدرنیست‌ها و پیروان هنر مدرن که آثار انتزاعی را می‌پسندیدند. اولین مجسمه‌ی انتزاعی فنلاند، فواره‌‌ی از جنس مس، اثر ایلا هیلتونن (Eila Hiltunen) بود که در سال 1961 جلوی بانک ملی فنلاند به نمایش گذاشته شد.

در دور دوم سه عضو بین المللی، اسکار هانسن (Oskar Hansen) از لهستان، لوچیانو مینگوزی (Luciano Minguzzi) از ایتالیا و کناد نلموسه (Knud Nellemose) از دانمارک به هیئت داوران پیوستند. اعضای هیئت داوران طرح نهایی ایلا هیلتونن را تأیید کردند که نمونه‌ی کامل‌تری از اولین طرح او بود. در این طرح، انبوه لوله‌های متراکم تبدیل به اشکالی تو خالی و بدون فرم شده‌اند که تجسمِ جنگلی با درختان توس یا شفق شمالی هستند. منافذ و تار و پود درهم تنیده‌ی لوله‌ها معنای آفرینش را القاء می‎‌‌کنند.

اگرچه ایلا هیلتونن به‌ عنوان برنده اعلام شد، اما بعد از ماه‌ها رقابت طاقت‌فرسا به او اجازه داده شد تا ایده‌ی خود را به مرحله‌ی اجرا درآورد. کمیته‌ی مجسمه یادبود، برای احترام به خواست عموم، تقاضا کرد عنصری فیگوراتیو را به مجسمه اضافه کنند. هیلتونن در تصویر چهره‌ی سیبلیوس، تصمیم گرفت که او را نه در دوران سالخوردگی‌اش بلکه در سنین کمتر و به‌عنوان چهره‌ای ملی در اوج خلاقیت نشان دهد. بعضی منتقدان این را مبالغه در به‌تصویر کشیدن سیبلیوس می‌دانستند. قرار دادن عنصر جدید در جای مناسب مورد دیگری بود که با دورنمای طرح اولیه که بدست مهندس پروژه، جوآنی کیویکوسکی (Juhani Kivikoski) طراحی شده بود، همخوانی نداشت.

پروژه‌ مجسمه‌ یادبود سیبلیوس

بخش اصلی مجسمه‌ی یادبود شامل حدوداً 600 لوله‌ی فولادی ضدزنگ و مقاوم در برابر اسید در ابعاد مختلف است که ایلا هیلتونن بدون ابزار ماشینی، خود آن‌‌‌‌ها را درهم تنیده و به هم جوش داده است. در حالی‌که با چندین متخصص برای بخش فلزکاری، محاسبات سازه و روش‌های جوشکاری رایزنی شده بود، اجرای فیزیکی این سازه که 10.50 متر طول، 6.50 متر عرض، 8.50 متر ارتفاع و 30 تن وزن دارد، تنها حاصل تلاش ایلا هیلتونن و همکار فلزکار وی امیل کوکونن (Emil Kukkonen) است که در شروع فعالیت تنها 21 سال داشت.

عملیات ساخت در کارگاهی موقت آغاز شد که پیش‌تر محل اجرای پروژه‌ی مجسمه‌ی معروف اسب کارل گوستاو امیل مانرهایم (C.G.E. Mannerheim)، ششمین رئیس جمهور فنلاند، در جزیره‌ی لوتاساری، حومه‌ی شهر هلسینکی بود که حدود 4 سال به طول انجامید؛ کارگاهی نسبتا بزرگ که در زمستان بسیار سرد، سوت و کور و بی‌روح بود. خوشبختانه، در کارگاه عکاسی تازه‌ی اتسو پیتینن (Otso Pietinen)  همسر ایلا هیلتونن، تجهیزات مدرن‌تری وجود داشت.

جوش دادن فولاد ضد زنگ خیلی راحت نبود، زیرا به محض گرما دیدن تغییر شکل می‌داد، در نتیجه برای عمود نگه داشتن لوله‌ها، جک‌های مخصوص به‌کار گرفته شد. ایلا هیلتونن از به‌روزترین تکنولوژی جوشکاری یعنی جوشکاری قوسی با گاز محافظ (MIG) برای بافت‌دار کردن سطح بیرونی لوله‌ها استفاده ‌کرد. ایلا هیلتونن با آن ژاکت چرمی متعلق به دهه‌ی 1930 و لباس کار قرمز رنگی که در اثر جرقه‌های جوشکاری پر از سوراخ شده بود، همراه با دستگاه جوشکاری در یک دست و شلنگ آب برای خنک کردن جوش مذاب در دست دیگر، ساعت‌ها کار کرد. قرار گرفتن در معرض دودهای سمی فلزات باعث تنگی نفس شدید و برونشیت مزمن در او شده بود.

هیلتونن نه‌تنها سختی‌های فیزیکی پروژه را به جان خریده بود بلکه به‌طور مستمر فشارها و انتقادات عمومی در جریان پروژه را هم تحمل می‌کرد. کمیته‌ی یادبود، بودجه بسیار اندکی برای اجرای پروژه در نظر گرفته بود و باوجود درخواست‌های مکرر، این بودجه هیچ‌وقت افزایش پیدا نکرد.

مجسمه‌ یادبود سیبلیوس در حال حاضر

از مجسمه یادبود سیبلیوس در 7 سپتامبر 1967 در حضور رئیس جمهور فنلاند اور‌هو ککونن (Urho Kekkonen) و برخی چهره‌های سیاسی، فرهنگی و اقتصادی رونمایی شد. این بنای یادبودِ تشکیل شده از 14 عنصر، در طول تابستان در پارک سیبلیوس ‌گردِ هم قرار داده شد. مشاهده‌ی تکاپوی پیکرتراش و کارگران در به‌ثمر رساندن این مجسمه، دلگرمی عمومی را به دنبال داشت و با افتتاح پروژه، بحث‌ها و مجادلات عملاً فروکش کرد.

امروزه مجسمه یادبود یکی از جاذبه‌های مهم توریستی شهر هلسینکی فنلاند است. پارک سیبلیوس کانون بسیاری از رویدادهای مهم بوده است، حتی زمانی‌که هنرمند هویت واقعی این مکان حفظ کرده و در برابر هر شکلی از تجاری شدن آن مقاومت کرد.

بخش‌هایی از این مجسمه یادبود که در واقع داده‌ها و مطالعات تکنیکی هنرمند بودند، در سایز واقعی در مقابل ساختمان سازمان ملل در نیویورک و مونترال خودنمایی می‌کند. یک ماکت ساخته شده از روی مجسمه هم در ساختمان یونسکو در پاریس قرار دارد.

در انتخاب مواد و مصالح مورد استفاده دقت فراوانی شده تا جایی که این بنای یادبود هنوز بعد از گذشت 35 سال نشانی از کهنگی، فرسایش و زنگ زدگی به خود ندیده است. لوله‌های نقره‌ای مجسمه تغییر فصل‌ و نور را منعکس می‌کند، آواز پرندگان را بازتاب می‌دهد، با نسیم دریا آهی از دل بر‌می‌کشد و وقتی باد تندی بوزد، خشمگینانه تکان می‌خورد. بعضی در زیر آن قدم می‌زنند و گاهی سر خود را درون لوله‌ها قرار می‌دهند و برای لنز دوربین ژست می‌گیرند. بعضی‌ها هم نزدیکترین نیمکت را برای لذت بردن از این بنا انتخاب می‌کنند.

نسل‌ها می‌آیند و می روند، باورها و نگرش‌ها تغییر می‌کند. مجسمه یادبود سیبلیوس، هر چند در زمان خودش کاملاً افراطی به‌نظر می‌رسید، اما سنت اصلی مجسمه سازی را که همان بقا و دوام مجسمه است، ادامه داده و به‌عنوان یک بنای یادبودی ماندگار است. این بنا نماد آهنگسازی نابغه، ملتی قدرشناس و پیکرتراشی مصمّم و خوش‌ذوق است.