مونالیزا؛ نقاشی جادویی لئوناردو داوینچی

مونالیزا تقریباً معروف‌ترین نقاشی جهان به حساب می‌آید. هنوز هم بعد از گذشت چندین قرن از آفرینشش، گردشگران زیادی از سراسر دنیا به موزه‌ی لوور در پاریس می‌روند تا این نقاشی رنگ روغن را از نزدیک ببینند.

لبخند اسرار آمیز و هویت نامعلوم مونالیزا، از جمله دلایل اصلی علاقه و کنجکاوی مردم نسبت به این نقاشی به شمار می‌رود. همچنین متن ترانه‌ی «مونالیزا» از شاعر آمریکایی، «ری اونز» (Ray Evans) نیز از این اثر الهام گرفته شده است. علاوه بر آن، چندین فیلم هم ساخته شده که به نوعی با این نقاشی در مرتبط هستند. برای مثال رمان «والفیرنو» (Valfierno) نوشته‌ی «مارتین کاپاروس»، به داستان مردی به نام والفیرنو می‌پردازد که به همراهی یکی از کارکنان موزه لوور به نام «وینچنزو پروجا» (Vincenzo Peruggia)، نقاشی مونالیزا را در سال 1911 از این موزه می‌دزدد. البته این اثر را دوباره به موزه برمی‌گردانند؛ اما دزدی‌اش، باعث می‌شود تا شاهکار داوینچی حتی بیشتر از قبل سر زبا‌ن‌ها بیفتد؛ تا جایی که 5 قرن بعد از خلقش، هنوز هم مورد توجه دوستداران هنر می‌باشد و از تصویر او برای تولید اجناس گوناگونی مثل چتر، لوازم خانه، فرش و غیره استفاده می‌کنند.

اگر مسافر تور فرانسه هستید، هرگز بازدید از تابلوی مونالیزا و موزه لوور را فراموش نکنید.

مونالیزا بین سال‌های 1503 تا 1519 کشیده شده است؛ یعنی زمانی که نقاش آن، لئوناردو داوینچی در فلورانس زندگی می‌کرد. نظریه‌های متفاوتی درمورد هویت اصلی مونالیزا وجود دارد. بعضی‌ها از جمله زیگموند فروید حدس می‌زنند که او مادر داوینچی بوده و عده‌ای دیگر می‌گویند که به دلیل شباهت بعضی از ویژگی‌های ظاهری داوینچی با مونالیزا، شاید او پرتره‌ی خودش را کشیده است! اما بیشتر محققان معتقدند که او همان «لیزا دل ژوکوندو» (Lisa del Giocondo)، همسر تاجر فلورانسی به نام «فرانچسکو ژوکوندو» می‌باشد. لقب دیگر این نقاشی، یعنی «لبخند ژکوند» نیز از همین موضوع نشأت می‌گیرد. بحث بر سر این تئوری به حدی بالا گرفت که برای رسیدن به نتیجه‌ی نهایی، قرار بود آرامگاه لیزا دل ژوکوندو را نبش قبر و دی ان ای او را تست کنند. اما هنوز جواب قطعی راجع به هویت این اثر داده نشده است.

در نگاه اول شاید نقاشی مونالیزا برایتان تفاوت چندانی با پرتره‌های دیگر نداشته باشد. اما اگر دقیق‌تر نگاه کنید، طرز نشستن، لباس، لبخند ژکوند و تاب موی او با تصویر دره و رودخانه‌ی پشت سرش هارمونی خاصی دارد و در عین سادگی، به زیباتر شدن آن کمک می‌کند. در واقع داوینچی به ساده‌ترین شکل ممکن، ارتباطی که میان انسان و طبیعت وجود دارد را ماهرانه به تصویر کشیده است. هویت اصلی مونالیزا به هر شخصی که تعلق داشته باشد، نمی‌توان تأثیرش بر روی نقاشان دیگر را نادیده گرفت. این اثر، انقلابی در نقاشی‌های پرتره‌ی رنسانس به وجود آورد و بسیاری از شاگردان داوینچی برای خلق پرتره‌هاشان، از این اثر او و حتی لباسی که به تن دارد، الهام گرفته‌اند. البته با روی کار آمدن سبک دادائیسم، بسیاری از آثار قدیمی مورد تمسخر قرار گرفتند. زیرا آن‌ها از این طریق می‌خواستند از خشونت و زشتی جهان اعلام بیزاری کنند.

اَبروی مونالیزا نیز برای خودش داستانی دارد. شاید دقت نکرده باشید، اما این اثر به نظر می‌رسد ابرو ندارد! عده‌ای این موضوع را عمدی می‌دانند و می‌گویند که نمایانگر مد طبقات بالای آن زمان می‌باشد. عده‌ای دیگر معتقدند این موضوع نشان می‎دهد که داوینچی کار این نقاشی را به اتمام نرسانده بوده است. اما در سال 2007، اسکن دیجیتالی پیشرفته‌ای روی آن انجام شد که ثابت کرد داوینچی ابروهای او را کشیده و حتی مژه‌هایش را نیز پررنگ‌تر کرده که بعد از گذشت این همه سال، هر دویشان کم رنگ شده‌اند و احتمالاً مرمت‌کاری‌های انجام شده بر روی آن هم در این موضوع بی‌تأثیر نبوده است. همچنین از نظر بعضی‌ها، صورت مونالیزا حالتی معمولی دارد و لبخندی در چهره‌ی او دیده نمی‌شود. متخصص عصب شناسی دانشگاه هاروارد در سال 2000 با کمک گرفتن از روشی علمی اعلام کرد که دیدن یا ندیدن لبخند او بستگی به محل تمرکز شما و نحوه‌ی واکنش نشان دادن مغزتان دارد.

حقایقی که درمورد مونالیزا نمی دانستید

• داوینچی کشیدن مونالیزا را در ایتالیا شروع کرد؛ اما آن را در فرانسه تمام کرد. یعنی وقتی که بنا به درخواست «فرانسوای اول» به آنجا رفته بود.
• فرانسوای اول، این اثر را در «کاخ فونتن‌بلو» (Palace of Fontainebleau) به نمایش گذاشت و به مدت یک قرن، همانجا ماند.
• لویی چهاردهم، این اثر را به کاخ ورسای بُرد و در قرن 19، ناپلئون آن را در اتاق خوابش آویزان کرد.
• اکثر نقاشان برجسته‌ی دوره‌ی رنسانس به جای کرباس، از چوب برای کشیدن آثار ابعاد کوچکشان استفاده می‌کردند. مونالیزا هم بر روی چوب درخت صنوبر یا همان سپیدار کشیده شده است.
• در سال 2010، اعضای میراث فرهنگی کمیته‌ی ملی ایتالیا اعلام کردند که طی بررسی‌های دقیقشان با میکروسکوپ، توانستند نکته‌ی جدیدی را کشف کنند: در چشم راست مونالیزا، حروف اختصاری نام لئوناردو داوینچی یعنی L.V نوشته شده است.
• «ژاکلین کنِدی»، همسر رئیس جمهور آمریکا، یعنی جان اف. کندی، از مقامات فرانسه درخواست کرد تا اجازه بدهند مونالیزا برای مدتی به این کشور برده شود. با موافقت آن‌ها، این اثر در «گالری ملی هنر» در واشینگتن دی.سی و موزه‌ی متروپالیتن نیویورک به نمایش درآمد.
• در سال 1911، مونالیزا را به سرقت بردند و این موضوع باعث شهرت جهانی این اثر شد. به طوری که وقتی 2 سال بعد، آن را دوباره به موزه‌ی لوور برگرداندند، تقریباً کل دنیا از پیدا شدنش خوشحال بود.
• در زمان دزدیده شدنش، هنرمندانی از جمله پابلو پیکاسو و گیوم آپولینر جزو متهمان بودند! البته بعداً ثابت شد که این اتهامات، بی‌اساس بوده و حقیقت ندارد.
• مونالیزا، صندوق پست مخصوص به خودش را دارد و از سال 1815 که به لوور برده شد تا به امروز، نامه‌های تحسین و دسته گل‌های زیادی را برایش می‌فرستند!
• در سال 1956، یک نفر بر روی این نقاشی اسید پاشید و فردی دیگر هم با سنگ به آن آسیب رساند. خوشبختانه با نصب شیشه‌ی ضد گلوله، اتفاقات نظیر این حملات در سال‌های بعدش بی‌اثر ماند.
• طبق قانون میراث فرهنگی فرانسه، امکان فروختن یا خریدن این اثر وجود ندارد. این نقاشی متعلق به مردم است و قلب آن‌ها نیز متعلق به مونالیزا.

  ---