سنت آنجلو، قلعه ای رسوخ ناپذیر در رم

قلعه‌ی سنت آنجلو، یکی از بناهای تماشایی شهر رم در ایتالیا به حساب می‎آید که اتفاقات بسیاری را پشت سر گذاشته تا به شکل امروزی‌اش درآمده است.

«قلعه‎ی سنت آنجلو» (Castel Sant'Angelo) که آن را با نام «آرامگاه هادریان» (Mausoleum of Hadrian) نیز می‌شناسند، قلعه‌ی استوانه شکلی است که نزدیک دولت‌شهر واتیکان در رم و در شرق کلیسای سن پیتر قرار دارد.

این قلعه را در سال ۱۲۳ بعد از میلاد به دستور امپراتور هادریان ساختند تا آرامگاهی برای خود و خانواده‌اش باشد و امروزه می‌توانید علاوه بر نقاط مختلف آن، از موزه‌ی داخل این قلعه نیز دیدن کنید. گفته می‌شود که او قصد داشت این آرامگاه را چنان بزرگ و باشکوه بسازد تا توانایی رقابت با معبد امپراتور آگوستوس را داشته باشد که از پیشینیان او به شمار می‌رفت.

با توجه به اینکه قلعه‌ی سنت آنجلو در سمت راست رود «تیبر» (Tiber) قرار گرفته، به طبقات بالای آن که بروید، می‌توانید به چشم انداز زیبای رودخانه، گنبدهای کلیساها و حتی کولوسئوم نیز دسترسی داشته باشید.

اگر برایتان سؤال پیش آمده که نام این قلعه بر چه اساسی «آنجلو» به معنی «فرشته» گذاشته شده، باید بگوییم که طاعون در اواخر قرن ۶ بعد از میلاد، شهر رم را فرا گرفت و شدت این بیماری به حدی رسید که هزاران نفر به آن مبتلا شده و اجساد مردم در گوشه و کنار خیابان‌ها افتاده بود.

بنابراین مردم و «پاپ گرگوری یکم» که به «گرگوری کبیر» نیز شناخته می‌شود، دور هم جمع شدند تا از خداوند بخواهند از جان بازماندگان بگذرد و به آن‌ها رحم کند. وقتی پاپ سرش را بالا آورد، تصویر درخشانی از فرشته‌ی میکائیل را دید که شمشیرش را پایین آورده و آن را در غلاف می‌گذارد. این داستان به این شکل تعبیر شد که خدا به آن‌ها معرفت نشان داده و طاعون به زودی پایان خواهد یافت.

امروزه مجسمه‌ی فرشته‌ای که می‌بینید بال‌هایش را در بالای ساختمان این آرامگاه باز کرده، یادبودی از همان فرشته‌ی میکائیل می‌باشد و یادآور این است که رحمت خداوند حتی در بدترین شرایط هم خودش را به نوعی نشان خواهد داد. البته مجسمه‌ی امروزی از برنز ساخته شده و قدمتش به سال ۱۷۰۰ برمی‎گردد و آن را جایگزین مجسمه‌ی اصلی فرشته کرده‌اند که جنسش از سنگ مرمر بود.

وارد این آرامگاه که می‌شوید، ابتدا یک سرسرای وسیع قرار دارد و مجسمه‌ی بزرگ امپراتور هادریان، زمانی در طاقچه‌ی این بخش قرار گرفته بود. معماران این آرامگاه خلاقیت به خرج داده و به جای اینکه مستقیم وارد بخش مقبره‌ها شوید، باید از یک مسیر سراشیبی پر پیچ و خم عبور کنید. با اینکه مسیرتان رو به بالا است اما هر چه جلوتر می‌روید این احساس به شما دست می‌دهد که در حال وارد شدن به دنیایی زیرزمینی هستید.

در نهایت به قسمت مقبره‌ها می‌رسید و هر چند که چیزی از دکور قدیمی آن باقی نمانده، اما هنوز هم چندین جای خالی قابل مشاهده است که آن‌ها را برای قرار دادن تابوت خاندان سلطنتی ایجاد کرده بودند. از این میان، فقط یک اثر باقی مانده و آن سنگ بنفش رنگ تابوتی است که شاید به هادریان تعلق داشته که از آن به عنوان حوضچه‌ی تعمید در کلیسای سن پیتر استفاده می‌کنند.

بعد از هادریان، امپراتوران بعدی روم از جمله «کاراکالا» (Caracalla)، «مارکوس آئورلیوس» (Marcus Aurelius) و همسرانشان را نیز در این آرامگاه دفن کردند. برای محققان جای سؤال است که چگونه این تعداد تابوت در یک اتاق جا داده شده‌اند و شاید در آینده، اتاق‌های پنهان دیگری نیز مانند اهرام مصر از این ساختمان کشف شود تا توضیحی برای این موضوع باشد.

در آن زمان مرسوم بود که از بناهای تاریخی رومی مثل تئاترها و آرامگاه‌ها به عنوان منطقه‌ی دفاعی در برابر حملات دشمن استفاده کنند. این همان اتفاقی است که در سال ۲۷۱ به دستور امپراتور «اورلیان» (Aurelian) برای آرامگاه هادریان افتاد و با توجه به محل قرارگیری و ساختمان محکمش، به قلعه‌ای رسوخ ناپذیر تبدیل شد که منبع آب، انبار غلات و حتی آسیاب را نیز دربرمی‌گرفت تا در صورت هجوم دشمن، در آمادگی کامل باشد.

این قلعه شامل یک راه پنهان به نام Passetto di Borgo می‌شد که دولت‌شهر واتیکان را به سنت آنجلو متصل می‌کرد و تکنیک خوبی برای فرار از دست دشمنان به حساب می‌آمد. طی حمله‌ای که در سال ۱۵۲۷ به رم شد، تقریباً تمام افراد ارتش (که ملیت سوئیسی داشتند) در راه محافظت از شهر و قلعه قتل عام شدند اما «پاپ کلمنت هفتم» (Pope Clement VII) توانست با استفاده از این مسیر سرّی جانش را نجات دهد و از آنجا فرار کند.

در آن زمان، آن‌قدر نفوذ به قلعه‌ی سنت آنجلو سخت بود که پاپ‌ها تصمیم گرفتند اتاقی برای نگهداری از ثروتشان به نام «اتاق گنجینه» (Hall of the Treasury) در آن بسازند و صندوق بسیار بزرگی در آن قرار دهند که از در ورودی اتاق هم بزرگ‌تر باشد تا دزدان نتوانند کل صندوق را جابه‌جا کنند و از اتاق بیرون بیاورند.

در دوران رنسانس، «میکل آنژ» با طراحی‌های زیبایش به آپارتمان‌های مخصوص پاپ‌ها جلوه‌ی ویژه‌ای بخشید و «برنینی» نیز تغییراتی در پلی به وجود آورد که قلعه را به منطقه‌ی اطرافش متصل می‌کرد؛ به طوری که رهگذران برای عبور از رود تیبر، راهی به جز گذشتن از «پل سنت آنجلو» (Ponte Sant'Angelo) نداشته باشند. مجسمه‌های روی این پل جزو آثار برجسته برنینی در رم محسوب می‌شوند.

این قلعه در روز هم تماشایی است؛ اما زیبایی آن در شب چندین برابر می‌شود. اگر هنگام شب در کنار رود تیبر قدم بزنید، در نهایت به یک پل می‎رسید که دو طرفش را مجسمه‌های فرشتگان برنینی گرفته‌اند و نمای سفید رنگشان در تاریکی می‌درخشد. در انتهای این قسمت، ساختمان سنگی و بزرگ قلعه‌ی سنت آنجلو قرار گرفته که سردسته‌ی فرشتگان، بالای آن جا خوش کرده است و اینطور ‎به نظر می‌رسد که قصد دارد از بالای این ساختمان به پرواز دربیاید.

از تراس بزرگ این قلعه که کمی پایین‌تر از این مجسمه قرار گرفته، می‌توانید به یکی از تماشایی‌ترین چشم‌اندازهای شهر رم دسترسی داشته باشید. علاوه بر آن در سراسر دنیا، تراس این قلعه را برای اجرای پرده‌ی سوم اپرای «توسکا» (Tosca)، اثر «جاکومو پوچینی» (Giacomo Puccini) بازسازی می‌کنند؛ یعنی جایی که توسکا برای گیر نیفتادن به دست دشمنان، خودش را از بالای قلعه به پایین پرتاب می‌کند.

البته مجسمه‌ی فرشتگان اطراف این قلعه باعث می‌شود تا اتفاق‌هایی که در زندان آن افتاد و سرهایی که با قساوت تمام در حیاط آن زده و در معرض عموم برای عبرت گذاشته شد را فراموش نکنیم. اما معمار این ساختمان، مقصر نبوده و نمی‌توان بدون تحسین او و بی‌تفاوت از کنار معماری قلعه‌ی سنت آنجلو گذشت.