حقایقی جالب درباره کلیسای جامع فلورانس

کلیسای جامع فلورانس، مهم‌ترین نماد این شهر است و صدها سال قدمت دارد. گنبد این کلیسا هنوز هم یکی از شاهکارهای معماری تاریخ اروپا به شمار می‌رود و معماران آن دوره برای ساختش به بن‌بست رسیده بودند.  

کلیسای سانتا ماریا دل فیوره (Cathedral of Santa Maria del Fiore) یا همان کلیسای جامع فلورانس، مهم‌ترین نماد این شهر و یکی از مشهورترین و برجسته‌ترین بناهای تاریخی فلورانس به حساب می‌آید. این کلیسا در میان مردم محلی با نام کلیسای دومو (The Duomo) نیز شناخته می‌شود و به خاطر اندازه و زیبایی‌اش به شهرت رسیده است.

همچنین کلیسای فلورانس، صدها سال قدمت دارد و طراحی گنبد آن، از شاهکارهای طراحی محسوب می‌شود و از معماری دوران خود جلوتر بوده است. در ادامه با ۱۶ حقیقت جالب راجع به این کلیسا بیشتر آشنا می‌شوید.

۱۴۰ سال طول کشید تا ساخت کلیسا به پایان برسد

در سال ۱۲۹۳ میلادی و قبل از رنسانس برای ساخت کلیسای سانتا ماریا دل فیوره طرحی بلندپروازانه در نظر گرفته شد. طرح گنبد این کلیسای بزرگ به نحوی بود که هنوز تکنولوژی لازم برای ساختش در آن دوره وجود نداشت. با این وجود، پروژه‌ی تأسیس این کلیسا کلید خورد و ساخت گنبد آن سال‌ها به عقب افتاد. به همین دلیل است که در مجموع از زمان ایده پردازی این بنا، بیش از ۱۴۰ سال طول کشید تا تأسیس کلیسای جامع فلورانس به‌طور کامل به پایان برسد.

بزرگترین گنبد سنگی در دنیا به این کلیسا تعلق دارد

وزن گنبد کلیسای دومو به بیش از ۴۰،۰۰۰ تُن می‌رسد و برای ساخت آن از حدود 4 میلیون آجر استفاده شده است. این گنبد بیش از ۱۰ طبقه ارتفاع دارد و توانسته است عنوان بزرگ‌ترین گنبد سنگی در دنیا را به خود اختصاص دهد. گنبد کلیسای جامع فلورانس هنوز هم اهمیت بالایی در معماری دارد؛ حال فرض کنید در دورانی که حتی تکنولوژی ساخت آن هنوز وجود نداشته، چه غوغایی به پا کرده است.

کلیسای جامع فلورانس بر روی کلیسایی کوچک ساخته شده است

ابتدا کلیسایی کوچک در این ناحیه بنا شده بود که قدمت آن به قرن ۴ تا ۶ میلادی، یعنی قبل از رنسانس و قرون وسطی برمی‌گردد. بقایای این کلیسا هم اکنون در زیر کلیسای سانتا ماریا دل فیوره قرار گرفته و آن را با نام سانتا ریپاراتا (Santa Reparata) می‌شناسند. امروزه موزه‌ای زیرزمینی در این ناحیه وجود دارد که می‌توانید از آثار تاریخی آن دیدن کنید و راجع به تاریخ فرهنگی و مذهبی آن دوره اطلاعات بیشتری به دست بیاورید.

در سال ۱۴۰۱ برای ساخت درب برنز معروف این کلیسا مسابقه برگزار شد

سال‌ها قبل از ساخت گنبد این کلیسا، جلسه‌ای در فلورانس برگزار شد تا برای دکور درهای شرقی تعمیدگاه این بنا مسابقه‌ای برگزار کنند. آن‌ها موادی یکسان به هر شرکت‌کننده دادند و به میزان مساوی برنز در اختیار آن‌ها گذاشتند تا در چارچوبی که برایشان در نظر گرفته شده بود، ایده پردازی کنند.

در نهایت فقط دو شرکت‌ کننده‌ی ۲۳ ساله، یعنی فیلیپو برونلسکی (Filippo Brunelleschi) و لورنزو گیبرتی (Lorenzo Ghiberti) باقی ماندند که هر دو در طلا و فلزکاری آموزش دیده بودند. هر دوی آن‌ها صحنه‌ای را به تصویر کشیدند که در آن ابراهیم، پسر خود را قربانی می‌کند. داوران در نهایت طرح کلاسیک گیبرتی را به طرح برونلسکی ترجیح دادند.

سال‌ها پس از ساخت این درها، میکل آنژ آن‌ها را به درب‌های بهشت (Gates of Paradise) تشبیه کرد که این نام بر روی آن‌ها ماند و امروزه با همین اسم شناخته می‌شوند. ظاهراً طرح برونلسکی، المان‌هایی از جهان‌بینی فلسفی انسان‌گرایی یا همان اومانیسم را شامل می‌شد و از زمان خود جلوتر بوده است.

طراح گنبد این کلیسا قبلاً هیچ آموزشی در زمینه معماری ندیده بود

برونلسکی، طلاکاری آموزش دیده بود؛ اما هیچگاه در طول عمر خود تجربه‌ی ساختن چیزی را نداشت. پشت بام گنبدی شکل کلیسای جامع فلورانس، اولین اثر و شاهکار او به حساب می‌آید که هنوز هم به همان شکل باقی مانده است.

شاید برایتان عجیب به نظر برسد اما در واقع طلاکاری، بُعد زیبایی‌شناسی و کاربردی بودن را با یکدیگر درهم می‌آمیزد و برونلسکی از همین روش به همراه سایر مطالعاتش برای حل مشکل ساخت گنبد کلیسا کمک گرفت.

۸۰ سال از ساخت کلیسا می گذشت و پروژه به بن بست رسیده بود

در زمان تولد برونلسکی، حدود ۸۰ سال از ساخت کلیسا می‌گذشت و پروژه‌ی ابتدایی آن حتی گسترده‌تر هم شده بود. همچنان هیچکس حتی کسانی که طرح گنبد آن را پیشنهاد داده بودند، هیچ ایده‌ای نداشتند که چطور آن را به مرحله‌ی ساخت برسانند. اما فلورانسی‌ها مصمم بودند تا در این زمینه از شهرهای دیگر توسکانی پیشی بگیرند و مهم نبود که عملی کردن این پروژه چند سال طول خواهد کشید.

پانتئون رم، الهام بخش گنبد این کلیسا بوده است

فلورانسی‌ها تصمیم داشتند تا کلیسایی شبیه به پانتئون در رم بسازند؛ اما پلان معماری پانتئون هنوز کشف نشده بود و آن‌ها هیچ ایده‌ای نداشتند که چطور ساختمانی شبیه به آن را طراحی کنند. معماران فلورانس به سبک گوتیک آن زمان و پشت‌بند گهواره‌ای آن‌ها علاقه‌ای نداشتند که از قضا برای ساخت بیشتر آثار تاریخی مهم از این سبک استفاده می‌شد.

تقریباً بیشتر ساختمان‌های بزرگ در این شهر، ساختاری شبیه به هم داشتند و در نتیجه معماران برای الهام گرفتن، به دوره روم باستان بازگشتند. آن‌ها ساختار خلاقانه‌ی آثار آن دوره را تحسین می‌کردند و قصد داشتند در رقابتی که بین شهرهای دیگر توسکانی وجود داشت، به پیروزی برسند.

جالب این‌جاست که برونلسکی بعد از شکست خوردن در مسابقه‌ای که برای درب های بهشتی برگزار شد، به مطالعه‌ی بناهای رومی پرداخت و دیگر خبری از او نشد تا اینکه چندین سال بعد دوباره به فلورانس بازگشت و خبر نداشت که قرار است به زودی چاره‌ای برای معمای گنبد کلیسای فلورانس بیندیشد.

برای حل مشکل گنبد کلیسا در میان مردم مسابقه برگزار کردند

حدود ۱۰۰ سال از شروع این پروژه می‌گذشت و شهر فلورانس می‌بایست راه حلی نهایی برای اتمام ساخت کلیسا پیدا می‌کرد. در غیر این‌صورت ممکن بود به دلیل پروژه‌ی بلندپروازانه و غیرممکنی که در سر داشتند، آبروی آن‌ها در مقابل رقیبان‌شان به خطر بیفتد.

بنابراین از عموم مردم کمک خواستند تا بلکه یک نفر بتواند آن‌ها را از این مخمصه نجات دهد. البته می‌توانستند گنبد را به کمک یک پشتیبان چوبی بسازند؛ اما این کار به حدود ۴۰۰ درخت، نیروی انسانی و زمان احتیاج داشت. زمانی که برونلسکی وارد مسابقه شد، تنها کسی بود که ایده‌اش به استفاده از چوب ارتباطی نداشت و به همین دلیل، توجه داوران را به خود جلب کرد.

برونلسکی این مسابقه را با استفاده از یک تخم مرغ برنده شد

فلورانس چنان به بن‌بست رسیده بود که داوران مسابقه، طرح برونلسکی را بدون دیدن پلان آن پذیرفتند. البته برونلسکی همچنان می‌بایست داوران را قانع کند که طرح او نتیجه خواهد داد و برای انجام این کار از یک تخم مرغ کمک گرفت! او به داوران گفت فقط در صورتی نقشه‌ی خود را برملا خواهد کرد که حتی یک نفر از آن‌ها بتواند یک تخم مرغ را به‌صورت ایستاده بر روی میز قرار دهد.

هیچ‌کس موفق به انجام این کار نشد و در نهایت خود او تخم مرغ را برداشت و ته آن را بر روی میز له کرد تا صاف بایستد. داوران اعتراض کردند که خودشان نیز می‌توانستد این کار را انجام دهند و برونلسکی با زیرکی در پاسخ گفت که با این حساب اگر از چیزی که او می‌دانست آن‌ها نیز خبر داشتند، گنبد را هم می‌توانستند خودشان بسازند.

در نتیجه داوران، برونلسکی بی‌تجربه که نقشه‌ای پنهانی داشت را استخدام کردند. البته خود برونلسکی نیز مطمئن نبود که طرحش ۱۰۰ درصد نتیجه می‌دهد یا خیر و فقط با آزمون و خطا می‌توانست به پاسخ این سؤال برسد. ۲ طراح دیگر از جمله رقیب پیشین او یعنی گیبرتی هم برای کمک به او استخدام شدند و پروژه‌ی ساخت گنبد در سال ۱۴۲۰ میلادی کلید خورد.

سانتا ماریا دل فیوره، سومین کلیسای بزرگ در جهان است

پس از کلیسای سن پیتر در رم و کلیسای سن پل در لندن، سانتا ماریا دل فیوره سومین کلیسای بزرگ دنیا به شمار می‌رود. این بنا، ۱۵۳ متر طول و ۹۰ متر عرض دارد و ارتفاع آن به ۹۰ متر می‌رسد و پس از تکمیل ساخت آن در زمان خود، بزرگ‌ترین کلیسای اروپا محسوب می‌شد.

برونلسکی، تکنولوژی مورد نیاز برای ساخت گنبد را نیز خودش ابداع کرد

برونلسکی طرحی نوآورانه برای ساخت گنبدی مستقل با دیوارهای خمیده (بدون کمک گرفتن از چوب به عنوان داربست) داشت و حتی ابزار مورد نیاز برای انجام این کار را هم خودش اختراع کرد. در آن زمان برای بلند کردن اجسام سنگین از وسیله‌ای شبیه به چرخ و فلک بازی همستر استفاده می‌شد که با نیروی انسان به کار می‌افتاد؛ اما تا ارتفاعی محدود می‌شد از آن کمک گرفت. او برای اولین بار از حرکت مدور گاو نر استفاده کرد و سیستم چرخ دنده‌ای سه تایی را به وجود آورد تا به کمک آن و بدون اینکه مسیر راه رفتن گاو را تغییر دهد، بالا بردن و پایین آوردن اجسام سنگین را کنترل کند.

برونلسکی هیچ مدرک یا نوشته ای برای راهنمایی آیندگان باقی نگذاشت

برونلسکی در مجموع فردی مرموز و مخفی‌کار بود و بر خلاف داوینچی، حتی یک نامه یا یک برگه از پلان معماری و نقاشی‌هایش باقی نگذاشت که توضیح دهند چگونه چنین طرحی به ذهنش رسیده است. ساختار گنبد این کلیسا سال‌ها برای محققان جای سؤال داشت و نمی‌توانستند برای تکمیل نظریه‌های خود راجع به چگونگی ساخت گنبد این بنا به جواب برسند.

راز ساخت گنبد این کلیسا در استفاده از الگوی آجرچینی جناغی و یک گل برای هدایت آن بود

برونلسکی می‌بایست داوران و حتی ساختمان‌سازها را نیز قانع می‌کرد تا جان خود را به خطر بیندازند و در ارتفاعی ۵۱ متری مشغول به کار شوند. در نهایت فردی از دانشگاه فلورانس توانست با استفاده از طراحی بسیار دقیقی که یکی از منتقدان برونلسکی کشیده بود، از رازی پرده‌برداری کند که برونلسکی در چنته داشت و سال‌ها محققان را مبهوت کرده بود.

در آن دوران لیزر یا تراز وجود نداشت و آن‌ها فقط می‌توانستند بر الگوی طناب‌ها برای پیش بردن کار خود تکیه کنند. از تصویر یک گل برای نمای داخلی گنبد این کلیسا استفاده شده بود که از آن برای هدایت مسیر این طناب‌ها کمک گرفتند. هرچه دیوارها بالاتر می‌رفت، آجرها به این روش طوری در کنار هم قرار می‌گرفتند که طاق‌هایی وارونه را تشکیل دهند.

در واقع این طاق‌های وارونه، راز ایستادگی این بنا در تمامی این سال‌ها به شمار می‌روند. ساختار جناغی و طاق‌های وارونه‌ی این مکان با استفاده از نیروی جاذبه توانستند استحکام این بنا را تأمین کنند.

ساخت گنبد کلیسای فلورانس ۱۶ سال طول کشید

معمولاً ساختن بناهای بزرگ در آن زمان به قدری طول می‌کشید که معماران از دنیا می‌رفتند و نمی‌توانستند نتیجه‌ی کار خود را ببینند. اما برونلسکی تنها در ۱۶ سال توانست ساخت گنبد را به پایان برساند و از واکنش مردم نسبت به طرحش نیز مطلع شود. ساخت گنبد در سال ۱۴۲۰ میلادی کلید خورد و در سال ۱۴۳۶ به پایان رسید که برای پروژه‌ای به آن سختی، زمان بسیار کمی به حساب می‌آید.

نمای بیرونی این کلیسا به شکل امروزی اش نبود

طراحی اولیه‌ی کلیسای جامع فلورانس به همراه نمای بیرونی آن را «آرنولفو دی کامبیو» در سال ۱۲۹۴ میلادی بر عهده داشت. این طراحی در طول تاریخ، چندین بار دچار تغییر شده و برای آگاهی از تاریخچه‌ی کامل آن می‌توانید از «موزه اپرای دل دومو» دیدن کنید که در شمار‌ برترین موزه های فلورانس قرار دارد.

ساخت کلیسای سانتا ماریا دل فیوره در سال ۱۴۱۸ به پایان رسید و فقط ساخت گنبد آن باقی مانده بود. البته نمای بیرونی این بنا که امروزه مشاهده می‌کنید، تا سال ۱۸۸۷ میلادی به طول انجامید. هنرمندان و معماران بسیاری در طول این سال‌ها تغییراتی را در نمای این بنا به‌وجود آوردند و حتی در یک برهه‌ی زمانی، نمای آن تا قرن ۱۹ میلادی خالی گذاشته شد.

در نهایت نمای نئوگوتیکی که امروزه می‌بینید را «امیلیو دی فابریس» طراحی کرد که آن هم طی مسابقه‌ای در سال ۱۸۷۱ میلادی انتخاب شد. او کار خود را در سال ۱۸۷۶ آغاز کرد و در سال ۱۸۸۷ به پایان رساند و از سنگ‌های مرمر تمامی نواحی توسکانی و حتی بخش‌های دیگر کشور ایتالیا کمک گرفت.

کلیسای فلورانس در واقع ۲ گنبد دارد

چیزی که شما از نمای بیرونی گنبد کلیسای دومو می‌بینید، صرفاً کاشی‌های سقف و پوسته‌ی ساختار داخلی این بنا است. میان این پوسته و ساختار خلاقانه‌ی آجرها، راه‌ پله‌ای قرار دارد که برای رسیدن به بالای آن باید از ۴۳۶ پله بالا بروید. در مسیر خود می‌توانید نگاهی به آجرهای اصلی و الگوی جناغی جالب آن‌ها بیندازید.

گنبد این کلیسا بعد از گذشت سال‌ها از ساخت آن، هنوز هم یکی از شاهکارهای معماری به حساب می‌آید و در سفر خود به شهر زیبای فلورانس  در ایتالیا می‌توانید از آن بازدید و نبوغ معماران آن را تحسین کنید.