کاخ کرملین مسکو؛ شگفتی معماری در قلب روسیه

کاخ کرملین مسکو مجموعه ای تاریخی و سیاسی در قلب پایتخت روسیه است که محل اقامت رسمی رئیس جمهور و نماد قدرت روسیه به شمار می رود.

اگر تنها یک جا در دنیا وجود داشته باشد که در آن قدرت سلطنتی، معماری مذهبی، اسرار سیاسی و شکوه نظامی در یک قاب جمع شده باشند، بدون شک آنجا کاخ کرملین است. بنایی که نه فقط در میدان سرخ خودنمایی می‌کند، بلکه در طول قرن‌ها، نبض سیاست و تاریخ روسیه را در دست داشته است.

در این مقاله، شما را گام‌به‌گام به سفری در دل کاخ کرملین خواهیم برد؛ از اسرار معماری گرفته تا داستان‌های پادشاهان و انقلاب‌ها. پاسخ خواهیم داد که کاخ کرملین کجاست، چه چیزی آن را تا این حد خاص کرده است و چرا بازدید از آن می‌تواند تجربه‌ای متفاوت از تمام سفرهای شما باشد.

اگر می‌خواهید مسکو را نه فقط ببینید، بلکه احساس کنید، این راهنما همان چیزی است که به آن نیاز دارید. با ما همراه شوید تا پیش از تور مسکو، تاریخ و زیبایی این دژ پررمزوراز را لمس کنید.

کاخ کرملین کجاست؟

اگر در نقشه به مرکز شهر مسکو نگاه کنید، جایی که رودخانه موسکوا در خم خود حلقه‌ای می‌زند، تپه‌ای به نام «بورویتسکی» (Borovitsky Hill) را خواهید دید. این تپه، نه‌تنها یکی از نقاط مرتفع شهر است، بلکه خانه‌ی مهم‌ترین بنای تاریخی و سیاسی روسیه یعنی کاخ کرملین نیز محسوب می‌شود.

کرملین درست در کنار میدان سرخ و کلیسای سنت باسیل، در قلب تاریخی مسکو واقع شده است و با دیوارهایی عظیم و نمای آجری سرخ‌رنگ، به‌راحتی قابل تشخیص است. قرارگیری آن در چنین موقعیت استراتژیکی باعث شده است که هم از نظر نظامی، هم از نظر نمادین، همیشه در مرکز توجه قرار گیرد.

از روی نقشه، می‌توان دید که کرملین همچون دژ مرکزی، تمام شهر قدیمی مسکو را در آغوش گرفته است. وجود رودخانه موسکوا از جنوب و شرق آن، خود به استحکام دفاعی این مجموعه کمک کرده است.

موقعیت کاخ کرملین روی نقشه

هزینه و ساعت بازدید از کاخ کرملین مسکو

بازدید از کاخ کرملین نیازمند برنامه‌ریزی و هماهنگی قبلی است. برخلاف بسیاری از بناهای تاریخی، کرملین یک سایت فعال حکومتی است و به همین دلیل فقط بخش‌های مشخصی از آن برای بازدید عمومی باز هستند.

برای ورود به بخش‌هایی مثل اسلحه‌خانه، تالار چندوجهی، کاخ ترم و موزه‌های وابسته باید از طریق تورهای رسمی سازمان کرملین اقدام به رزرو کرد. قیمت بلیط بسته به بخش انتخابی متفاوت است؛ اما به‌طور میانگین بین ۵۰۰ تا ۱,۲۰۰ روبل روسیه متغیر خواهد بود. پیشنهاد می‌شود حتماً بلیط‌ها را حداقل چند روز قبل از بازدید رزرو کنید، مخصوصاً در فصل تابستان و تعطیلات که حجم گردشگران بیشتر است.

ساعات بازدید معمولاً از ساعت ۱۰ صبح تا ۵ عصر است و روزهای پنج‌شنبه به‌طور کامل تعطیل است. تورهای راهنمای انگلیسی، روسی و برخی زبان‌های دیگر نیز در دسترس هستند.

کرملین یعنی چه؟

در زبان روسی، کرملین (Kremlin) به معنای دژ یا قلعه مستحکم است؛ واژه‌ای که برای اشاره به ساختارهای نظامی-دولتی در قلب شهرهای تاریخی روسیه به کار می‌رفته است. در واقع، بسیاری از شهرهای روسیه در گذشته دارای یک کرملین بوده‌اند؛ اما کرملین مسکو به‌خاطر جایگاه سیاسی، مذهبی و تاریخی‌اش، از سایرین متمایز و برجسته‌تر شده است.

این دژ تنها یک قلعه نیست، بلکه ترکیبی است از تاریخ، فرهنگ، قدرت و زیبایی. کرملین در طول قرن‌ها، شاهد شکوه و خونریزی، تاج‌گذاری و کودتا و دیپلماسی و درگیری بوده است. امروز، واژه کرملین به‌گونه‌ای استعاری نیز به کار می‌رود و نماد حکومت روسیه مدرن شده است؛ همان‌طور که وقتی کسی از کاخ سفید حرف می‌زند، منظورش تنها ساختمانی در واشینگتن نیست، بلکه نهاد ریاست‌جمهوری آمریکاست.

بنابراین، وقتی از کاخ کرملین صحبت می‌کنیم، در واقع از مکانی صحبت می‌کنیم که قلب تپنده‌ی تاریخ روسیه بوده است؛ مکانی که دیوارهایش زمزمه‌های صدها سال قدرت را در دل دارند.

تاریخچه کاخ کرملین مسکو

کرملین یکی از جاهای دیدنی مسکو به شمار می‌آید؛ پناهگاه اسطوره‌ای روسیه که خود به‌تنهایی مانند یک شهر، دارای کاخ‌های متعدد، اسلحه‌خانه، کلیسا و یک دژ قرون وسطایی است. این کاخ دولت مدرن را به گذشته‌ افسانه‌ای آن در قرون حکومت «روس کیِف» (Kievan Rus) متصل می‌کند.

زمانی که حکومت کیِف از بین رفت و امپراتوری آن تحت فشار حملات خارجی و کشتارهای خونین قرن‌های ۱۱ و ۱۲ تکه تکه شد، شاهزاده‌های منطقه قدرت یافتند. در سال ۱۱۴۷ میلادی، زمانی که روس کیِف در حال تجربه آخرین درد‌های قبل از مرگش بود، یک وقایع‌نگار، جشنی را ثبت کرده است که در خانه شکار «یوری دولگوروکی» (Yuri Dolgorukiy)، شاهزاده حکمران «روستوف» و «سوزدال» برپا شده بود. این خانه در بالای یک تپه با موقعیتی عالی قرار داشت و مشرف به مسکو و رودهای «نِگلینا» بود. این خانه بزرگ حتی در زمان‌های پر آشوب به توسعه خود ادامه داد و تبدیل به یک شهرک با استحکامات دفاعی شد که همان کرملین امروزی است.

در کمتر از یک قرن، این شهرک اقدام به استقلال طلبی برای قلمرو شاهزادگی در امپراتوری مغول‌ها کرد. در میانه قرن ۱۴ شاهزاده‌های آن به چنان مقام و قدرتی رسیدند که مسکو محل استقرار کلیسای ارتدوکسی روسیه شد. در زمان حکومت ایوان کبیر (۱۵۰۵-۱۴۶۲ میلادی) حکومت مسکو در سرتاسر روسیه توسعه پیدا کرد و اهمیت کرملین به‌عنوان مرکز قدرت روسیه بسیار بیشتر شد. در سال ۱۴۸۰، عمارتی که زمانی یک خانه شکار بود، تبدیل به یک مجموعه عظیم با استحکامات نظامی با ابهت شد.

دیوارهای سنگی شهرک مورد برکت کلیسای جامع باشکوهی قرار گرفت که از دلش قد برافراشته و ایوان کبیر در آنجا منشوری را که طی آن مسکو به امپراتوری مغول متصل بود، پاره کرد. طی دو قرن بعد تا زمانی که پتر کبیر پایتخت روسیه را به سن پترزبورگ انتقال دهد، کرملین به‌عنوان صحنه اصلی رویدادهای تاریخی باشکوه و گاه مخوف حکومت تزارها عمل می‌کرد.

بعد از انتقال حکومت به سن پترزبورگ، از اهمیت شهر و کرملین کاسته شد. هرچند انتخاب مسکو توسط بلشویک‌ها به‌عنوان پایتخت در مارس سال ۱۹۱۸ این اهمیت و توجه را به آن بازگرداند و در زمان حکومت شوروی، کرملین زندگی دوباره خود را به‌عنوان مرکز قدرت آغاز کرد. اگرچه دولت شوروی به‌طور قطع آثار خود را بر چهره کرملین گذاشت، اما این دژ چند صد ساله هنوز هم تأثیرات اولین تزارها را منعکس می‌کند. به‌ویژه در میدان کلیسای جامع، روح ایوان مخوف، بوریس گودونوف و اولین رومانف‌ها بسیار بیشتر از استالین و لنین حس می‌شود.

امروزه، کرملین هنوز زنده است؛ نه‌تنها در ذهن مردم بلکه در عملکرد واقعی سیاسی. در حال حاضر کاخ کرملین، مقر رسمی ریاست‌جمهوری روسیه است و بسیاری از تصمیم‌گیری‌های کلیدی سیاسی، نظامی و اقتصادی در همین ساختمان‌های تاریخی اتخاذ می‌شوند. مراسم تحلیف رئیس‌جمهور در تالار سنت آندری برگزار می‌شود، سفرای خارجی در تالارهای سلطنتی پذیرایی می‌شوند و حتی برخی جلسات بین‌المللی سطح بالا نیز در این فضاها انجام می‌پذیرد.

کاخ کرملین در میدان سرخ

قبل از اینکه وارد جزئیات شگفت‌انگیز معماری و تالارهای کاخ کرملین شویم، اجازه دهید نگاهی بیندازیم به ارتباط عمیق این بنای تاریخی با معروف‌ترین میدان مسکو یعنی میدان سرخ.

میدان سرخ، این فضای وسیع سنگفرش که به نماد ملی روسیه تبدیل شده است، در امتداد دیوار شرقی کرملین قرار دارد. دیوارهایی که با برج‌های دفاعی باشکوه و ساعت معروف اسپاسکایا (Spasskaya) مزین شده‌اند، زمینه‌ای خیره‌کننده برای میدان سرخ ایجاد کرده‌اند.

این میدان، نه فقط مرکز تجمع سیاسی و فرهنگی روسیه در طول قرن‌ها بوده است، بلکه یکی از نمادهای اتصال بین قدرت دولتی و مردم نیز به حساب می‌آید. تزارها در این میدان مراسم تاج‌گذاری خود را آغاز می‌کردند، رهبران شوروی در آن رژه نظامی برگزار می‌کردند، و امروزه نیز گردشگران از سراسر جهان برای ثبت خاطراتشان، در کنار دیوارهای کاخ کرملین عکس می‌گیرند.

موقعیت استراتژیک کاخ در این میدان باعث شده است که آن را نه‌تنها دژ سلطنتی بلکه قلب قدرت سیاسی روسیه بنامند.

داخل کاخ کرملین

وقتی قدم به داخل کاخ کرملین می‌گذارید، گویی وارد دنیایی متفاوت، از جنس تاریخ می‌شوید. فضای داخلی کاخ ترکیبی از تجمل سلطنتی، هنر مذهبی و معماری نظامی است. بیش از ۷۰۰ اتاق در دل این کاخ جای گرفته‌اند؛ هرکدام با طراحی منحصربه‌فرد، کاربرد خاص و داستانی متفاوت.

از جمله بخش‌های چشمگیر فضای داخلی، پلکان قرمز است. این پلکان تاریخی، با ۵۸ پله مرمرین، نه‌تنها مسیر ورود به تالارهای اصلی کاخ است بلکه روایتگر لحظاتی تاریخی از جمله عبور ناپلئون، صحنه‌های شورش، و حتی اتفاقات تلخ دوران ایوان مخوف است.

پس از عبور از این پلکان، وارد راهروها و تالارهای باشکوهی می‌شوید که نمادهای نظامی و امپراتوری در آن‌ها موج می‌زنند. دیوارهایی با آینه‌کاری، چلچراغ‌هایی عظیم، نقوش مذهبی و تزئیناتی از جنس طلا و مرمر، فضایی فراهم کرده‌اند که در کمتر جای دنیا می‌توان مشابه آن را دید.

اگرچه تنها بخش کوچکی از داخل کاخ کرملین برای بازدید عموم در دسترس است، اما همان مقدار هم برای لمس عظمت و غنای تاریخی آن کافی‌ست.

بخش های مختلف کاخ کرملین مسکو

شاید بتوان گفت که قلب تپنده‌ی کاخ کرملین در تالارهای تشریفاتی آن نهفته است. این تالارها نه‌تنها از نظر معماری شاهکار محسوب می‌شوند، بلکه نقش مهمی در رویدادهای سیاسی، نظامی و فرهنگی روسیه دارند. هر تالار به افتخار یکی از نشان‌های مهم امپراتوری روسیه نام‌گذاری شده و طراحی داخلی آن بازتابی از ویژگی‌های آن نشان است.

تالار سنت جورج

اولین و بزرگ‌ترین تالار کاخ، تالار سنت جورج (St. George Hall) است؛ تالاری با سقف قوسی و دیوارهایی که با بیش از ده هزار نام افسر و ژنرال روسی مزین شده‌اند. تزئینات داخلی آن با ترکیبی از مدال‌های طلایی، ستون‌های سنگی و چلچراغ‌هایی با سه هزار لامپ، هر بیننده‌ای را مسحور می‌کند.

این تالار جایی‌ست که مراسم رسمی، اعطای نشان‌های افتخار و جلسات بزرگ دولتی در آن برگزار می‌شود. در گذشته، در همین فضا سربازانی که در نبردهای عظیم تاریخی رشادت نشان داده بودند، مورد تقدیر قرار می‌گرفتند.

تالار سنت الکساندر نوسکی

در ادامه تالار سنت جورج، به تالار سنت الکساندر نوسکی (St. Alexander Nevsky Hall) می‌رسیم. این تالار با سقف گنبدی، آینه‌کاری‌های عظیم، شومینه‌های مرمرین و صندلی‌های روکش‌شده با مخمل قرمز، نمایشی از تجمل روسی است.

تزئینات روی دیوارها با نمادهای مربوط به نشان سنت الکساندر، از جمله ستاره‌ها و روبان‌های طلایی، جلوه‌ای باشکوه به فضا داده‌اند.

تالار سنت آندری

تالار سنت آندری (St. Andrew Hall) نه‌تنها زیباترین، بلکه رسمی‌ترین تالار کاخ محسوب می‌شود و محل برگزاری مراسم تحلیف رئیس‌جمهور روسیه، جشن‌های رسمی و رویدادهای بین‌المللی است.

این تالار که در زمان پتر کبیر به افتخار نشان سنت آندری ساخته شد، در دوران اتحاد جماهیر شوروی به تالار اجتماعات تبدیل گشت؛ ولی بعدها با دقت و ظرافت بسیار، آن را طبق فرم اولیه‌اش بازسازی کردند.

تالار سنت ولادیمیر

در ادامه مسیر تالارهای سلطنتی، به تالار سنت ولادیمیر (St. Vladimir Hall) می‌رسیم؛ فضایی بی‌نظیر که طراحی آن الهام‌گرفته از فرم تعمیدگاه‌های مذهبی است. این تالار از نظر معماری، به‌شکل یک فضای دایره‌ای همراه با گنبد ساخته شده و تنها منبع نور طبیعی آن، نورگیر مرکزی بزرگی در سقف گنبدی‌شکل تالار است.

در مرکز این سقف بلند، یک چلچراغ سه‌تنی عظیم آویزان شده که از کارخانه‌ای در سن‌پترزبورگ آمده است. کف تالار نیز از چوب‌هایی با بیش از بیست گونه مختلف ساخته شده که همچون یک قالی نفیس چوبی زیر پا گسترده شده است.

از این تالار در گذشته برای خوش‌آمدگویی به مقامات میانی استفاده می‌شد؛ اما امروز محلی برای امضای رسمی معاهدات بین‌المللی است.

تالار سنت کاترین

تالار سنت کاترین (St. Catherine Hall) یکی از خصوصی‌ترین و باشکوه‌ترین تالارهای کاخ کرملین است. این تالار در واقع، تالار سلطنتی تزاریتساها محسوب می‌شد؛ جایی‌که آن‌ها پذیرایی‌های رسمی، دیدارهای خانوادگی، و مراسم‌های تاج‌گذاری را برگزار می‌کردند.

ورودی این تالار با ستون‌هایی عظیم و دیوارهایی با نقش‌های طلایی و درخشان مزین شده است. کف آن توسط هنرمند معروف روسی، فئودور سلنتسو (Fedor Solntsev) طراحی شده و از چوب‌های باکیفیت با طرح‌هایی دقیق ساخته شده است.

در حال حاضر، این تالار برای ملاقات‌های رسمی رئیس‌جمهور روسیه با هیئت‌های دیپلماتیک استفاده می‌شود و به دلیل ماهیت حساس آن، در برنامه‌ی بازدید عمومی قرار ندارد.

کاخ ترم

کاخ ترم (Terem Palace) که در قرن هفدهم به فرمان تزار میکائیل رومانوف ساخته شد، یکی از زیباترین نمونه‌های معماری روسیه در آن دوران است. این کاخ که بیشتر محل زندگی تزارها و خانواده‌های سلطنتی بوده است، از بیرون شاید زیاد به چشم نیاید؛ اما طراحی خارجی آن با آجرهای تزیینی، قاب‌های سنگی سفید، و کاشی‌های رنگی یادآور یک اثر جواهرنشان معماری است.

فضای داخلی کاخ ترم بازسازی شده است و تزئینات سنتی روسی مثل نقوش برجسته، پنجره‌های طاق‌دار و طاقچه‌های رنگارنگ را به نمایش می‌گذارد.

اتاق زرین تزاریتسا

اتاق زرین تزاریتسا (Golden Tsarina’s Chamber) مکانی‌ست خاص و تاریخی که برای مراسم ازدواج سلطنتی، ضیافت‌های خانوادگی و آیین‌های مذهبی در نظر گرفته شده بود. این اتاق از نظر معنایی بسیار غنی است؛ نقاشی‌های دیواری آن چهره‌ی همسران مقدس و قدیسین زن را به تصویر می‌کشند که هرکدام حامل پیامی عرفانی و نمادین از تاریخ مذهبی روسیه هستند.

فضای داخلی با طلاکاری‌های پیچیده و دکورهای سلطنتی، حس خلوص و جلال را منتقل می‌کند که در کمتر نقطه‌ای از جهان می‌توان آن را تجربه کرد.

تالار چندوجهی

در قلب مجموعه‌ی کرملین، بنایی وجود دارد که از همه کهن‌تر است؛ تالار چندوجهی (Faceted Chamber) که به نوعی قدیمی‌ترین بنای غیرمذهبی کرملین محسوب می‌شود. این تالار در اواخر قرن پانزدهم به دست دو معمار ایتالیایی ساخته شد.

نمای بیرونی این تالار با سنگ‌های تراش‌خورده سفید، به سبک رنسانس ایتالیایی طراحی شده و از این نظر در میان سایر بناهای کرملین منحصربه‌فرد است. فضای داخلی آن با طاق‌های بلند، ستون مرکزی نقاشی‌شده و نقوشی که شجره‌نامه تزارهای روسیه را نشان می‌دهند، فضایی نمادین برای پذیرایی‌های رسمی، جشن‌های پیروزی نظامی و دیدار با سفیران خارجی بوده است.

اسلحه خانه کرملین

اسلحه خانه کرملین (Kremlin Armoury) به دستور پتر کبیر ساخته شد و در آن هم ساخت، هم انبار مهمات و اسلحه در کنار هم صورت می‌گرفت. بعد از عقب‌نشینی فاجعه‌بار ناپلئون از مسکو، این بنا تبدیل به موزه‌ای برای گرامیداشت پیروزی روسیه شد. اکثر توپ‌هایی که در کنار آن چیده شده‌اند، جزو غنایمی بودند که از ارتش فراری و از هم پاشیده فرانسه به دست آمد. این ساختمان امروزه محل استقرار سران گارد کرملین است.

کاخ دولت کرملین

این سازه شیشه‌ای و بنتی، در سال ۱۹۶۱ تکمیل شده و یکی از جدیدترین الحاقات کرملین به شمار می‌رود. کاخ دولت کرملین (State Kremlin Palace) در روزگار آرام حکومت «خروشچف» ساخته شد تا میزبان حزب کمونیست باشد. سبک اجرای معماری بنا بسیار دقیق و باشکوه است. آمفی‌تئاتر بزرگ این ساختمان با ۶,۰۰۰ صندلی یکی از اصلی‌ترین بخش‌های آن به حساب می‌آید. امروزه کاخ کرملین برای اجراهای باله مورد استفاده قرار می‌گیرد و نقش برجسته معروف لنین از آن حذف شده است.

ساختمان سنا کرملین

ساختمان باشکوه نئوکلاسیکی سنا کرملین (Kremlin Senate)، به دستور کاترین کبیر ساخته شد و یکی از آثار زیبا و ارزشمند معماری به نام «ماتوی کازاکوف» (Matvey Kazakov) در مسکو است. هدف کاترین از ساخت این بنا ایجاد مکانی برای شورای مشورتی بود؛ اما شهرت آن بیشتر مربوط به بعد از انقلاب روسیه است که از آن به‌عنوان محل کار لنین استفاده می‌شد. امروزه ساختمان سنا به‌عنوان اقامتگاه رسمی رئیس جمهور مورد استفاده قرار می‌گیرد.

میدان کلیسای جامع

اگر روسیه را مانند یک عروسک ماتروشکای تو در تو در نظر بگیرید، مسکو در دل روسیه، کرملین در دل آن و میدان کلیسای جامع (Cathedral Square) آخرین قطعه در داخل کرملین محسوب می‌شود. میدان کلیسای جامع کرملین، اولین بنای بزرگ عمومی شهر بود که در زمان رشد قدرت مسکو در اوایل قرن ۱۴ ساخته شد. این میدان برای قرن‌ها قلب نمادین حکومت تزارها بود. کلیسایی که در این میدان وجود دارد، در دهه ۱۴۷۰ میلادی به‌عنوان محل استقرار کلیسای ارتدوکسی روسیه و به دستور ایوان کبیر ساخته شد. تا قبل از انتقال پایتخت به سن پترزبورگ، میدان کلیسای جامع مرکز قدرت سیاسی کشور بود و مراسم‌ تاج‌گذاری، مجمع اشراف و رویدادهای مرتبط به دولت در اینجا برگزار می‌شدند.

اگر تندیس لنین را نادیده بگیرید، میدان کلیسای جامع هنوز حس و حال دوران تزاری روسیه را بازتاب می‌دهد. دور تا دور این میدان را مجموعه‌ای از کلیساها، برج‌ها و کاخ‌ها محاصره کرده‌اند که در کنار هم کل تاریخ آن بازه زمانی را به نمایش می‌گذارند. 

معماری و ویژگی‌ های کاخ کرملین

کاخ کرملین نه فقط به‌خاطر تاریخچه‌اش، بلکه به‌واسطه معماری بی‌نظیرش یکی از شگفت‌انگیزترین بناهای قرن نوزدهم به شمار می‌رود. این کاخ در دوره‌ی تزار نیکلای اول ساخته شد و طراحی آن به کنستانتین تون (Konstantin Thon)، معمار برجسته‌ی روسی، سپرده شد.

تون با الهام از معماری سنتی روسی و سبک بیزانسی، بنایی ساخت که همزمان هم شکوه سلطنت را به تصویر می‌کشید، هم ارجاعی به تاریخ کهن روسیه داشت. نمای بیرونی کاخ با طاق‌های آجری، قاب‌های سفید سنگی و گنبدهایی با تزئینات طلایی، ترکیبی از عظمت و ظرافت را ارائه می‌دهد.

اما جذابیت واقعی در نوآوری‌های فنی آن زمان نهفته است. برای نخستین بار در روسیه، در ساخت این بنا از طاق‌های آجری با دهانه‌های بزرگ، تیرهای فلزی برای سقف و سیمان برای تزئینات قالبی استفاده شد؛ چیزی که در زمان خود فوق‌پیشرفته محسوب می‌شد.

طراحی داخلی نیز از سبک‌های متنوعی بهره برده است؛ از رنسانس ایتالیایی گرفته تا بیزانسی-روسی. تمام این عناصر در کنار هم، کاخ کرملین را به موزه‌ای از هنر معماری سلطنتی روسیه بدل کرده‌اند.