معماری کارولنژی چیست و چه ویژگی هایی دارد؟

معماری کارولنژی در قرن ۸ و ۹ میلادی رواج پیدا کرد و در دوران امپراطور شارلمانی به اوج خود رسید. این سبک عمر چندانی نداشت؛ با این حال شیوه‌هایی را به وجود آورد که تا چندین قرن پس از آن نیز در معماری کلیساهای اروپای غربی از آن‌ها استفاده می‌کردند.

معماری کارولنژی (Carolingian Architecture) به سبکی از معماری اروپای شمالی گفته می‌شود که در دوره‌ی رنسانس کارولنژی (Carolingian Renaissance) و قبل از سبک رمانسک به وجود آمد. خاندان کارولنژی ابتدا بر فرانک‌ها حکومت می‌کردند و در نهایت مرزهای خود را گسترش داده و اروپای غربی را در این دوره از لحاظ اقتصادی، فرهنگی و سیاسی تحت تسلط خود درآوردند. نام بسیاری از اعضای این خاندان «کارل» یا همان «شارل» بوده و نام کارولنژی به معنای «نوادگان کارل» از نام آن‌ها گرفته شده است. در این میان، شارلمانی (Charlemagne) مهم‌ترین پادشاه کارولنژی‌ها به حساب می‌آمد و جانشین‌هایش اداره‌ی امپراطوری او را تا اواخر قرن ۹ به دست داشتند. تا اینکه خاندان اتونی (Ottonian dynasty) در اوایل قرن ۱۰ به قدرت رسیدند و سبک‌های هنری دیگری را دنبال کردند.

سبک معماری کارولنژی در اواخر قرن ۸ و ۹ میلادی رواج پیدا کرد و قصد داشت از معماری کلاسیک روم باستان تقلید کند و به همین منظور، تا حد زیادی از معماری بیزانسی و صدر مسیحیت نیز الهام می‌گرفت. البته معماران این سبک، ابداعاتی از خود داشتند و روش‌های جدیدی را نیز به کار گرفتند که معماری کارولنژی را از سایر سبک‌ها متمایز می‌کرد و به آن شخصیتی منحصر به‌فرد می‌بخشید. صومعه‌ی لورش (Lorsch Abbey) در آلمان، یکی از معروف‌ترین صومعه‌های امپراطوری کارولنژی به شمار می‌رود. سه طاق دروازه و ستون‌های کلاسیک این بنا به خوبی چگونگیِ الهام گرفتن معماری کارولنژی از سبک‌های کلاسیک را نشان می‌دهد.

شارلمانی و معماری کارولنژی

پادشاهان در طول تاریخ، پروژه‌های ساختمانی مختلفی را انجام می‌دادند تا شکوه و عظمت خود را از این طریق به دنیا نشان داده و سرزمین‌های تحت سلطه‌ی خود را با یکدیگر متحد کنند. برای مثال «امپراطور آگوستوس»، معابد و بناهای عمومی متعددی را در شهر رم ساخت و «امپراطور هادریان» نیز در سراسر امپراطوری روم، حمام و تئاتر تأسیس کرد. همچنین «امپراطور کنستانتین»، تمام شهر بیزانتیوم را از ابتدا ساخت و هزینه‌ی تأسیس باسیلیکاهای مسیحی در سراسر امپراطوری خود را متقبل شد. «امپراطور ژوستینین یکم» نیز پروژه‌های ساختمانی کنستانتین را ادامه داد و دستور ساخت تعدادی از باشکوه‌ترین بناهای تاریخی معماری بیزانس را صادر کرد.

نام شارلمانی را هم می‌توانیم به فهرست پادشاهان بالا اضافه کنیم. دستاوردهای معماری این امپراطور در مقایسه با بعضی از پادشاهان نام برده شده کمتر است؛ اما با توجه به تعداد کمِ سازه‌های فرهنگی در عصر تاریکی (Dark Ages) در اروپای غربی، آثار به‌جا مانده از این پادشاه به نوبه‌ی خود قابل توجه هستند. او امپراطور فرانک‌ها از دودمان کارولنژی‌ها بود و قصد داشت امپراطوری خود را به بزرگی امپراطوری روم برساند. بنابراین مانند پادشاهان قبل از خود، از هنر حمایت می‌کرد و هزینه‌ی پروژه‌های ساختمانی را متقبل می‌شد. بیشتر این ساختمان‌ها، کلیسا و صومعه بودند و از بسیاری دیگر به عنوان مدرسه استفاده می‌کردند؛ زیرا شارلمانی در نظر داشت تا از افراد باسواد برای اداره‌ی امپراطوری خود کمک بگیرد.

ویژگی های معماری کارولنژی

کلیساهای کارولنژی از چندین لحاظ با کلیساهای صدر مسیحیت متفاوت هستند. ستون‌های باریک قسمت شبستان کلیساهای صدر مسیحیت، جای خود را در این دوره به ستون‌های ضخیم‌تر و سنگین‌تر دادند. این ویژگی آن‌ها باعث می‌شد تا بتوانند کلیساهایی بزرگ‌تر با استحکام بیشتری بسازند. کلیساهای کارولنژی معمولاً به شکل باسیلیکا (کلیسای بزرگ صلیب شکل) هستند؛ به این صورت که یک جناح از انتهای بخش شرقی کلیسا می‌گذشت تا شکلی شبیه به صلیب را به وجود آورد. اضافه کردن جایگاه سرایندگان یا همان قسمت مربع شکلی که بین جناح و محراب قرار دارد، از دیگر خلاقیت‌های این سبک به شمار می‌رود.

ویژگی دیگری که سبک کارولنژی را بیشتر از سایر موارد از سبک‌های دیگر متمایز می‌کند، وِست وُرک (Westwork) یا همان نمای سمت ورودی غربی کلیسا است. تا قبل از آن، کلیساهای مسیحی بیشتر بر روی نمای داخلی تأکید داشتند؛ اما معماران کارولنژی می‌خواستند قدرت و عظمت امپراطوری را در نمای بیرونی ساختمان نیز به نمایش بگذارند و به نمای غربی ساختمان اهمیت بسیاری می‌دادند. اگر در ساختار کلیسای جامع آخِن (Aachen Cathedral) در آلمان دقت کنید، می‌بینید که سرسرای رایج در صدر مسیحیت جای خود را به ورودی‌هایی داده است که شبیه به برج هستند و به آن‌ها وست‌ورک می‌گویند.

ابتدا این ورودی فقط از یک برج تشکیل می‌شد و به مرور زمان ۲ برج را در اطراف آن قرار دادند. در ساخت صومعه-کلیسای کورْوی (Abbey Church of Corvey) در آلمان از سبک‌های گوناگونی از جمله باروک و رمانسک استفاده شده اما وست ورک آن، نمونه‌ای از این ورودی‌های غربیِ دو برجی به حساب می‌آید. این وست ورک‌های ابتدایی، الهام‌بخش نماهای ۲ برجیِ کلیساهای بعدی قرون وسطی بودند. نمای بیرونی وست ورک از چندین سطح میان این ۲ برج تشکیل می‌شود و داخل آن یک نیایشگاه، هشتی و چندین گالری را در برمی‌گیرد که به شبستان کلیسا اشراف دارند. وست ورک صومعه‌ی کوروی، یکی از معدود نمونه‌های بازمانده از دوران کارولنژی به شمار می‌رود که به خوبی از آن محافظت شده است.

به‌طور کلی می‌توان ویژگی‌های معماری کارولنژی را در موارد زیر خلاصه کرد:

• استفاده از شیوه‌های کلاسیک از جمله باسیلیکا و ستون‌بندی‌های آن
• تأثیر پذیرفتن از معماری رومی و بیزانسی
• استفاده از ستون‌های ضخیم و سنگین
• ابداع ویژگی‌های جدیدی همچون وست ورک، جناح (transept) و محل سرایندگان (choir)

کلیسای جامع آخن

نیایشگاه سلطنتی (Palatine Chapel) شارلمانی واقع در کلیسای آخن، بین سال ۷۸۹ و ۸۰۸ میلادی و بنا به دستور شارلمانی تأسیس شد. این نیایشگاه قرار بود محل دفن شارلمانی باشد و با تقلید از آرامگاه‌های رومی، از پلان مرکزی برای ساخت این بنا استفاده کردند. همچنین در کنار مصالح جدید، از سنگ‌های ساختمان‌های قدیمی (به خصوص از شهر راونا) در ساخت آن کمک گرفتند. شارلمانی از شهر راونا در ایتالیا بازدید کرده بود و ساختار نیایشگاه خود را از کلیسای هشت ضلعی بیزانسی سان ویتاله (Basilica di San Vitale) الهام گرفت که البته تفاوت‌هایی نیز با آن داشت.

کلیسای آخن، سبک‌های معماری روم غربی و شرقی را با نوآوری‌های دوران معاصر خود در هم آمیخته و سبک ترکیبی منحصر به فردی را به وجود آورده است. دکور برنز آن به خصوص درها، دکور سر شیر آن‌ها مخصوصاً قسمت درب گرگ (Wolfstür) و ستون‌های کورینتی این بنا کیفیتی خارق‌العاده دارند. همان‌طور که قبلاً گفتیم نیایشگاه سلطنتی نیز مانند کلیسای سان ویتاله، کلیسایی با پلان مرکزی است و گنبد آن نقطه‌ی کانونی ساختمان به شمار می‌رود. وست ورک این کلیسا از معماری بیزانس الهام گرفته شده اما در مقایسه با تکنیک‌های بیزانسیِ کلیسای سن ویتاله، طاق گهواره و طاق تاژ (چارتاقی) کلیسای آخن بیشتر یادآور شیوه‌های رومی است. همچنین طاق‌های گرد و ستون‌های حامل بسیار بزرگ آن از روم غربی تأثیر گرفته‌اند.

نمونه های سبک کارولنژی

از میان ساختمان‌هایی که به سبک معماری کارولنژی ساخته شده‌اند، موارد زیر را می‌توان نام برد:

• نیایشگاه سلطنتی و وست‌ورک کلیسای آخن در آلمان
• وست ورک صومعه‌ی کوروی در آلمان
• دروازه‌ی صومعه‌ی لورش در آلمان
• بخش‌هایی از باسیلیکای آینهارد (Einhardsbasilika) در اشتاین‌باخ (Steinbach) آلمان
• سرستون‌های کلیسای سنت جاستین (Saint Justin's Church) در آلمان
• نقاشی‌های دیواری کارولنژی صومعه‌ی سنت جان (St John's Abbey) در سوئیس