جنگ های صلیبی در چه دوره ای از تاریخ رخ داده است؟

جنگ‌های صلیبی به مجموعه‌ای از جنگ‌های مذهبی بین مسیحیان و مسلمانان گفته می‌شود که عمدتاً به ‌منظور تسخیر مکان‌های مذهبی مورد تقدس دو گروه آغاز شد.

در طول تاریخ، سلطه بر بیت‌المقدس یا اورشلیم و اماکن مقدس منجر به نبردهای خونینی در میان پیروان مذاهب مختلف شده است. جنگ‌های صلیبی یکی از این نبردهای خشونت‌بار به شمار می‌رود. اگر مسافر تور اروپا هستید یا به تاریخ علاقه‌مندید، تا انتهای این مطلب همراه ما باشید.

در مجموع هشت جنگ صلیبی بین سال‌های ۱۰۹۶ و ۱۲۹۱ میلادی به وقوع پیوست؛ این جنگ‌ها، نبردهایی خونین و بی‌رحمانه‌ای بودند که مسیحیان اروپایی را به بازیگران اصلی عرصه‌ی جنگ بر سر اراضی خاورمیانه تبدیل کردند.

در ادامه شما را با تاریخچه‌ی مختصری از جنگ‌های صلیبی آشنا خواهیم کرد.

جنگ‌های صلیبی چگونه آغاز شد؟

در انتهای قرن یازدهم، اروپای غربی به‌عنوان قدرتی سرنوشت‌ساز ظهور پیدا کرد. با این‌وجود، تمدن این ناحیه در مقایسه با تمدن‌های بزرگ مدیترانه‌ای مثل امپراطوری بیزانس، امپراطوری اسلامی خاورمیانه و آفریقای شمالی پیشرفته نبود.

در همین زمان امپراطوری بیزانس در پی حمله‌ ترک‌های سلجوقی، بخش زیادی از قلمرو خود را از دست داد. الکسیوس اول؛ امپراطور بیزانس، مامورانی را در سال ۱۰۹۵ سوی پاپ اوربان دوم روانه کرد تا در مقابل تهدید ترک‌ها، سپاهی را برای کمک به او بفرستد.

علی‌رغم اینکه روابط بین مسیحیان در شرق و غرب برای مدت‌های طولانی دچار تنش بود اما خواسته‌ی الکسیوس زمانی مطرح شد که این روابط بهبود پیدا کرده بود.

پاپ در همان سال شورای کلِرمونت را فراخواند. او در این شورا که در جنوب فرانسه برگزار شد، از مسیحیان خواست که آماده‌ی جنگ شوند و به بیزانسی‌ها در آزادسازی سرزمین مقدس کمک کنند. این فراخوان سرآغاز جنگ‌های صلیبی بود.

درخواست پاپ اوربان با استقبالی غیرمنتظره از سوی نخبگان نظامی و شهروندان عادی روبه‌رو شد. آنان که به این جهاد پیوستند، صلیبی را به ‌عنوان نماد کلیسا به گردن خود آویختند.

جنگ صلیبی اول (۹۹-۱۰۹۶)

چهار لشکر صلیبیون متشکل از نیروهای مناطق مختلف اروپای غربی، در اوت ۱۰۹۶ رهسپار بیزانس شدند.

گروه سازمان‌نیافته‌ای از شوالیه‌ها و روستایی‌ها تحت فرماندهی راهبی به نام پیتر زاهد، پیش از دیگران به راه افتادند. جنگ این گروه به جنگ صلیبی عوام معروف است.

در اوایل اوت، لشکر پیتر با نادیده گرفتن توصیه‌ی الکسیوس مبنی بر منتظر ماندن گروه برای پیوستنِ سایر صلیبیون به آنها، از تنگه‌ بُسفر گذشت. اولین درگیری مهم بین صلیبیون و مسلمانان در شهر کیبُتوس رخ داد. نیروهای ترک مهاجمان اروپایی‌ را در این نبرد در هم کوبیدند.

در سال ۱۰۹۶، گروهی دیگر از صلیبیون به سرکردگی کُنت اِمیکوی بدنام دست به قتل‌عام یهودیان در روستاهای کنار رودخانه راین آلمان زدند. این کار خشم مردم را شعله‌ور کرد. کشتار یهودیان بحرانی جدی در روابط یهودیان و مسیحیان به وجود آورد.

وقتی چهار لشکر صلیبیون به شهر قسطنطنیه رسیدند، الکسیوس اصرار داشت فرماندهان آنها، سوگند وفاداری یاد کنند و حاکمیت او را در صورت بازپس‌گیری اراضی از دست ترک‌ها، به رسمیت بشناسند. همه‌ی فرماندهان جز یکی از آنها به نام بوهِموند سوگند خوردند.

در ماه مه ۱۰۹۷، صلیبیون و متحدان بیزانسی‌شان به شهر نیقیه پایتخت سلجوقی در آناتولی یورش بردند. این شهر در اواخر ژوئن به تصرف صلیبیون در آمد.

جنگ صلیبی دوم (۴۹-۱۱۴۷)

بعد از جنگ صلیبی اول و فتح سرزمین‌های بسیاری مثل آناتولی، اورشلیم و غیره، بسیاری از صلیبیون با رسیدن به اهداف‌شان راهی خانه شدند. آنهایی که باقی ماندند برای اداره‌ی فتوحات خود، شهرهای صلیبی را در اورشلیم، اُدسا، انطاکیه و تریپولی بنیان گذاشتند.

شهرهای صلیبی توسط قلعه‌های نفوذناپذیری حفاظت می‌شدند و تا سال ۱۱۰۳، بزرگ‌ترین قدرت منطقه به شمار می‌رفتند. نیروهای مسلمان از سال ۱۱۰۳، در نبرد با مسحیان شروع به پس گرفتن این سرزمین‌ها کردند.

نورالدین زنگی؛ سردار مسلمان و فرمانروای موصل، اُدسا را در سال ۱۱۴۴ تصرف کرد. تصرف اُدسا منجر به از دست دادن شهر شمالی صلیبی‌ها شد.

خبر سقوط اُدسا اروپایی‌ها را سراسیمه کرد و باعث شد رهبران مسیحی در غرب مردم را برای جنگی دیگر فرا بخوانند. در سال ۱۱۴۷، جنگ صلیبی دوم به رهبری دو فرمانروا؛ لویی هفتم، پادشاه فرانسه و کُنراد سوم؛ پادشاه آلمان، آغاز شد.

اکتبر همان سال ترک‌ها نیروهای کُنراد را در شهر دورولائوم در آناتولی شکست دادند. پس‌ از اینکه لویی و کُنراد موفق به گردآوری سپاهیان خود در اورشلیم شدند، تصمیم گرفتند با لشکری ۵۰ هزار نفره به دژ سوری در شهر دمشق حمله کنند.

به همین دلیل حاکم دمشق مجبور شد از نورالدین زنگی در موصل درخواست کمک کند. نیروی مسلمانان شکست خفت‌باری را به صلیبیون وارد آورد و قاطعانه به جنگ صلیبی دوم پایان داد. نورالدین در سال ۱۱۵۴، دمشق را به قلمرو خود اضافه کرد.

جنگ صلیبی سوم (۹۲-۱۱۸۷)

پس از چندین تلاش پیاپی مسیحیان اورشلیم برای محاصره‌ی مصر، نیروهای نورالدین به فرماندهی سردار شیرکوه و برادرزاده‌اش؛ صلاح‌الدین، قاهره را در سال ۱۱۶۹ به تصرف خود درآوردند و لشکر صلیبیون را وادار به ترک این شهر کردند.

در پی مرگ شیرکوه، صلاح‌الدین فرماندهی نیروها را بر عهده گرفت و شروع به کشورگشایی کرد. این فتوحات بعد از مرگ نورالدین در سال ۱۱۷۴ شتاب بیشتری گرفت.

صلاح‌الدین در سال ۱۱۸۷، به سوی اورشلیم لشکرکشی کرد. نیروهای او در نبرد حطین سپاه صلیبیون را شکست دادند و این شهر مهم و بخش بزرگی از قلمروی خود را پس گرفتند.

خشم حاصل از این شکست‌ها منجر به جنگ صلیبی سوم به فرماندهی فردریک بارباروسا، امپراطور سالخورده‌ی رم، فیلیپ دوم پادشاه فرانسه و ریچارد اول پادشاه انگلیس مشهور به ریچارد شیردل شد. بارباروسا پیش از رسیدن سپاهیانش در آناتولی غرق شد.

در سپتامبر ۱۱۹۱ نیروهای ریچارد در نبرد آرسوف، تنها نبرد جدی جنگ صلیبی سوم، سپاه صلاح‌الدین را شکست دادند.

 ریچارد با بازپس‌گیری شهر یافا در کرانه‌ی باختری مدیترانه، سلطه‌ی مسیحیان را از نو بر برخی از مناطق برقرار ساخت و به اورشلیم نزدیک شد اما از محاصره‌ی این شهر امتناع کرد.

در سپتامبر ۱۱۹۲، ریچارد و صلاح‌الدین قرارداد صلحی را امضا کردند که بر طبق آن پادشاهی اورشلیم دوباره از سر گرفته می‌شد و به‌ این ‌ترتیب جنگ صلیبی سوم پایان یافت.

جنگ صلیبی چهارم؛ سقوط قسطنطنیه

هرچند پاپ اینوسنت سوم برای جنگ صلیبی جدیدی فراخوان داد اما کشمکش بر سر قدرت در میان اروپایی‌ها و امپراطوری بیزانس، توجه صلیبی‌ها را از سرزمین‌های مقدس به سرنگونی آلکسیوس سوم، امپراطور بیزانس و به قدرت رساندن برادرزاده‌ی وی، آلکسیوس چهارم در سال ۱۲۰۳ معطوف کرد.

تلاش‌های آلکسیوس چهارم؛ امپراطور جدید، برای تسلیم کلیسای بیزانس به رم با مخالفت شدیدی روبه‌رو شد و او بعد از کودتایی در اوایل ۱۲۰۴ برکنار و به طرز مشکوکی خفه شد.

صلیبیان در واکنش به این واقعه، به قسطنطنیه اعلام جنگ کردند و جنگ صلیبی چهارم با سقوط این شهر و چپاول و خونریزی بی‌رحمانه در آن خاتمه پذیرفت.

آخرین جنگ‌های صلیبی (۱۲۷۱-۱۲۰۸)

در ادامه‌ی قرن سیزدهم، چندین جنگ‌ صلیبی دیگر رخ داد که این بار چندان متوجه سرنگونی مسلمانان در سرزمین‌های مقدس نبود بلکه مبارزه با دشمنان دیرینه‌ی باورهای مسیحی را سرلوحه‌ی کار خود قرار می‌داد.

از سال ۱۲۰۸ تا ۱۲۲۹، جنگ صلیبی کاتاری یا آلبیگایی به هدف ریشه‌کن‌ کردن فرقه‌ها‌ی بدعت‌آمیز مسیحی به وقوع پیوست. همچنین جنگ‌های صلیبی بالتیک (۱۲۱۱-۱۲۲۵) در ترانسیلوانی منتهی به نابودی کافرکیشان در این منطقه شد.

جنگ به‌ اصطلاح صلیبیِ کودکان در سال ۱۲۱۲ رخ داد. طی این جنگ، هزاران کودک سوگند یاد کردند تا راهی شهر اورشلیم شوند. اگرچه این راهپیمایی را جنگ صلیبی نامیده‌اند اما بیشتر تاریخدانان آن را یک جنگ صلیبی واقعی نمی‌دانند و کارشناسان نیز تشکیل این گروه از کودکان را مورد تردید قرار داده‌اند؛ به‌هرحال این گروه هرگز به سرزمین مقدس نرسیدند.

پنجمین جنگ صلیبی توسط پاپ اینوسنت سوم، قبل از مرگش در سال ۱۲۱۶ به راه افتاد. صلیبیان از راه خشکی و دریا به مصر هجوم بردند اما در سال ۱۲۲۱، به دست مبارزان مسلمان به رهبری ملک الکامل؛ برادرزاده‌ی صلاح‌الدین، وادار به تسلیم شدند.

در جنگ صلیبی ششم در سال ۱۲۲۹، فردریک دوم؛ امپراطور روم، از طریق مذاکره با الکامل توانست، کنترل اورشلیم را به‌طور صلح‌آمیز به مسیحیان واگذار کند. قرارداد صلح یک دهه بعد منقضی شد و مسلمانان مجدداً بر اورشلیم سلطه پیدا کردند.

از سال ۱۲۴۸ تا ۱۲۵۴، لوئی نهم؛ پادشاه فرانسه، به مصر لشکر کشید. این نبرد به جنگ صلیبی هفتم مشهور است و نتیجه‌ای جز شکست برای لویی در پی نداشت.

پایان جنگ‌های صلیبی

در سال ۱۲۹۱، شهر عکا به دست دودمان مسلمان مملوک افتاد. دودمان مملوک گروهی از سلاطین ترک بودند که مدتی طولانی بر شام و مصر فرمانروایی کردند. تاریخ‌دانان تصرف این شهر به دست مملوک‌ها را پایان حکمرانی صلیبی‌ها می‌دانند.

اگرچه کلیسا بعد از سال ۱۲۹۱، جنگ‌های صلیبی کوچکی به ‌قصد بیرون راندن مسلمانان از سرزمین‌های تصرف‌شده سازمان‌دهی کرد اما با ظهور اصلاحات و در پی آن کاهش قدرت پاپ در قرن شانزدهم، چنین تلاش‌هایی با استقبال عمومی روبه‌رو نشد.

پیامدهای جنگ‌های صلیبی

درنتیجه‌ی جنگ‌های صلیبی، تجارت و حمل ‌و نقل در سراسر اروپا گسترش یافت. جنگ‌ها تقاضای زیادی برای تامین ملزومات جنگ و حمل ‌و نقل در برداشتند که به کشتی‌سازی و تولید مایحتاج مختلف منتهی شد.

بعد از جنگ‌های صلیبی، علاقه به سفر و آموختن علوم تازه در اروپا گسترش یافت. بسیاری از تاریخ‌دانان معتقدند که این جنگ‌ها راه را برای ظهور رنسانس هموار کرد.

از نگاه مسلمانان، صلیبی‌ها وحشی‌های خون‌ریز و بی‌اخلاق بودند. قتل‌عام بی‌رحمانه‌ی مسلمانان، یهودیان و گروه‌های غیر مسیحی توسط مسیحیان، باعث تنفر پیروان سایر ادیان نسبت به آنها شد.

 بی‌تردید، نبردهای خشونت باری که جنگ‌های صلیبی به بار آورد، تاثیر قابل‌توجهی بر روی خاورمیانه و ملت‌های اروپای غربی گذاشت. حتی تاثیر این جنگ‌ها را می‌توان امروزه در مناسبات سیاسی و دیدگاه‌های فرهنگی ممالک غربی و اسلامی مشاهده کرد.