رصدخانه رویال گرینویچ؛ ملاقات با نصف النهار مبدا

رصدخانه سلطنتی گرینویچ یکی از مهم ترین و نمادین ترین بناهای علمی جهان است؛ جایی که تاریخ نجوم، دریانوردی و زمان سنجی با هم گره خورده اند.

رصدخانه سلطنتی گرینویچ، بیش از سه قرن است که در قلب تاریخ علم و زمان جای دارد و یکی از مقاصدی است که در بسیاری از انواع تور انگلیس‌ مورد بازدید قرار می‌گیرد. این مجموعه که در سال ۱۶۷۵ میلادی به فرمان شاه چارلز دوم تأسیس شد، از همان ابتدا نقش مهمی در توسعه نجوم، ناوبری و اندازه‌گیری دقیق زمان ایفا کرد. قرارگیری رصدخانه بر فراز تپه‌ای مشرف به لندن و مجاورت آن با رودخانه تیمز، نه‌تنها موقعیتی ایده‌آل برای رصد آسمان فراهم می‌آورد، بلکه آن را به مکانی تبدیل کرد که بعدها مرجع جهانی طول جغرافیایی شد. نصف‌النهاری که امروز به‌نام «نصف‌النهار مبدأ» یا طول جغرافیایی صفر درجه شناخته می‌شود، از میان این رصدخانه می‌گذرد. همین موضوع باعث شد گرینویچ به نقطه‌ای تاریخی برای تنظیم زمان و هماهنگی ساعت‌ها در سراسر جهان تبدیل شود. مفهوم «زمان میانگین گرینویچ» (GMT) نیز که پایه اندازه‌گیری زمان جهانی بوده است، از همین واقعیت نشأت می‌گیرد.

رصدخانه رویال گرینویچ کجاست؟

«رصدخانه سلطنتی گرینویچ» (Royal Observatory Greenwich) در جنوب‌شرق لندن، بر فراز تپه تاریخی گرینویچ و در مجاورت رود تیمز واقع شده است. این بنای تاریخی که ساختمان اصلی آن «فلمستید هاوس» نامیده می‌شود، در اواخر قرن هفدهم به‌عنوان رصدخانه سلطنتی تأسیس شد.

رصدخانه رویال گرینویچ به‌خاطر محوری که از آن می‌گذرد، یعنی نصف‌النهار گرینویچ یا «نصف النهار مبدأ»، نقش مهمی در تاریخ نجوم، ناوبری و زمان‌سنجی داشته و نام «زمان میانگین گرینویچ» (GMT) از همین مکان گرفته شده است؛ بنابراین هم به‌لحاظ جغرافیایی (محل فیزیکی روی تپه گرینویچ) و هم به‌لحاظ نمادین (نقطه مرجع طول جغرافیایی و زمان) اهمیت ویژه‌ای دارد.

معرفی رصدخانه سلطنتی گرینویچ

رصدخانه رویال گرینویچ یک مجموعه تاریخی و علمی بسیار مهم در بریتانیا است که به‌دلیل موقعیت جغرافیایی‌اش، به یکی از مهمترین جاذبه های گردشگری لندن تبدیل شده است. این رصدخانه نه‌فقط یک مکان گردشگری، بلکه تجربه‌ای است برای فهمیدن اینکه چگونه انسان توانست جهان پیرامونش را اندازه بگیرد.

رصدخانه سلطنتی گرینویچ در سال ۱۶۷۵، به فرمان شاه چارلز دوم تأسیس شد. او «جان فلمستید» (John Flamsteed) را به‌عنوان نخستین منجم سلطنتی منصوب و دستور ساخت ساختمان اصلی، یعنی فلمستید هاوس را نیز در همان زمان صادر کرد. این بنا که هنوز هم پابرجاست، هسته تاریخی رصدخانه را تشکیل می‌دهد.

اهمیت جهانی رصدخانه سلطنتی گرینویچ به دلیل عبور نصف‌النهار مبدأ یا همان نصف‌النهار گرینویچ (طول جغرافیایی صفر درجه) از آن است. همچنین مفهوم «زمان میانگین گرینویچ» (GMT)، که مبنای استاندارد جهانی ساعت و طول جغرافیایی شده است، از همین مکان نشأت گرفته است. به همین دلیل، گرینویچ یکی از تأثیرگذارترین نقاط در تاریخ ناوبری، نقشه‌برداری و زمان‌سنجی محسوب می‌شود.

نصف‌النهار مبدأ یکی از جذابیت‌های اصلی رصدخانه رویال گرینویچ برای بازدیدکنندگان است و بسیاری از گردشگران برای عکاسی روی نصف‌النهار به این نقطه می‌آیند. علاوه بر آن، نمایش‌دهنده‌های علمی، ساعت‌های تاریخی و معماری قرن هفدهمی این مجموعه باعث شده است رصدخانه ترکیبی از جاذبه علمی، تاریخی و فرهنگی باشد. بازدیدکنندگان می‌توانند در آن قدم‌به‌قدم تاریخ علم را لمس کنند؛ از ایستادن روی خط نصف‌النهار و تماشای توپ زمان گرفته تا مشاهده ابزارهای نجومی قدیمی، ساعت‌های دریایی و تلسکوپ‌هایی که بشر را در شناخت آسمان یاری کرده‌اند.

هرچند فعالیت‌های علمی رصدخانه رویال گرینویچ در قرن بیستم به مکان‌های دیگری منتقل شد، اما نقش آن در شکل‌گیری ساختار زمان جهانی و نقشه‌برداری هنوز هم پابرجاست. مرکز تاریخی گرینویچ امروزه عمدتا به‌عنوان موزه و بخشی از مجموعه «موزه‌های سلطنتی گرینویچ» (Royal Museums Greenwich) فعالیت دارد. در این کلکسیون می‌توان ابزارهای نجومی تاریخی، ساعت‌های دریایی، تلسکوپ‌های قدیمی و اسناد مهم ناوبری را مشاهده کرد.

در سال ۲۰۱۸ با نصب تلسکوپ تحقیقاتی «ای‌ام‌ای‌تی‌» (AMAT) نیز رصدخانه دوباره جنبه‌ای علمی پیدا کرده است و بخشی از فعالیت‌های تحقیقاتی به این مکان بازگشته است.

اطلاعات بازدید رصدخانه رویال گرینویچ

رصدخانه گرینویچ امروزه عمدتا به‌عنوان موزه فعالیت می‌کند. این موزه بخشی از مجموعه موزه سلطنتی گرینویچ است که شامل رصدخانه، موزه دریانوردی، خانه ملکه و کشتی تاریخی «کاتی سارک» (Cutty Sark) می‌شود. در موزه رصدخانهٔ گرینویچ می‌توان ابزارهای نجومی و ناوبری تاریخی را دید؛ از جمله ساعت‌های دریایی، تلسکوپ‌های قدیمی و دستگاه‌هایی که برای تعیین طول و زمان استفاده می‌شدند.

• ساعت بازدید: از ساعت ۱۰:۰۰ تا ۱۷:۰۰، آخرین ورود ساعت ۱۶:۱۵؛ در تابستان (۲ ژوئن تا ۳۱ آگوست)، ساعت بازدید تا ۱۹:۴۵ و آخرین ورود ساعت ۱۹:۰۰. رزرو آنلاین بلیط پیش از بازدید به دلیل ظرفیت محدود توصیه می‌شود.
• قیمت بلیط: بزرگسال ۲۴ پوند، کودک (۴-۱۵ سال) ۱۲ پوند، دانشجو با کارت معتبر ۱۸ پوند، کودکان زیر ۴ سال رایگان.
• تور بازدید: تور «گنجینه‌های رصدخانه سلطنتی» (Royal Observatory Treasures) هر روز از ساعت ۱۱:۰۰ و ۱۵:۰۰، با هزینه ۵ پوند برای بزرگسالان، ۳٫۵ پوند برای دانشجویان و ۲٫۵ پوند برای کودکان.
• مدت زمان پیشنهادی بازدید: ۱٫۵ تا ۲ ساعت برای دیدن همه بخش‌ها.
• امکانات: راهنمای صوتی، سرویس بهداشتی، فروشگاه هدایا، دسترسی نسبی برای ویلچر.

تاریخچه رصدخانه رویال گرینویچ

رصدخانه رویال گرینویچ نه‌تنها برای نجوم و تعیین طول جغرافیایی اهمیت داشت، بلکه نقطه شروع سیستم‌های جهانی زمان و نقشه‌برداری بود. تلسکوپ‌ها و ساعت‌های تاریخی آن هنوز در موزه قابل بازدید هستند و نصف‌النهار گرینویچ و توپ زمان، یادگاری‌های مهم تاریخ علم نجوم، اخترشناسی و زمان‌سنجی به شمار می‌روند.

تأسیس و بنیان گذاری

رصدخانه رویال گرینویچ در سال ۱۶۷۵ میلادی توسط چارلز دوم تأسیس شد و هدف از ایجاد آن یافتن روش‌های دقیق برای تعیین طول جغرافیایی در دریاها و کمک به ناوبری دریایی بود. محل ساخت رصدخانه تپه گرینویچ در پارک گرینویچ، جنوب شرق لندن بود؛ جایی که قلعه قدیمی گرینویچ قرار داشت. زمینی که بنا روی آن ساخته شد، از جمله املاک و مستقلات سلطنتی بریتانیا محسوب می‌شد. انتخاب این مکان توسط «سر کریستوفر رن» (Sir Christopher Wren)، دانشمند و معماری انگلیسی انجام شد. اولین منجم سلطنتی، «جان فلمستید» به‌عنوان مدیر رصدخانه منصوب شد. ساختمان اصلی، که بعدها «فلمستید هاوس» نام گرفت، در سال ۱۶۷۶ تکمیل شد.

فعالیت علمی اولیه

رصدخانه رویال گرینویچ از ابتدا برای نجوم کروی یا موقعیتی و تهیه جدول ستارگان طراحی شد تا طول جغرافیایی در دریاها را تعیین کند. فلمستید به طراحی نقشه‌های دقیق ستارگان پرداخت و بعدها منجمین بعدی، از جمله «جیمز بردلی» (James Bradley)، منجم سلطنتی سوم و کشیش و اخترشناس انگلیسی، بین سال‌های ۱۷۴۲ تا ۱۷۶۲ حدود ۶۰ هزار ستاره را ثبت کردند که این داده‌ها حتی تا دهه ۱۹۴۰ هم استفاده می‌شدند.

تعیین نصف النهار و زمان

در سال ۱۸۵۱، تلسکوپی به نام «دایره ترانزیت ایری» نصب شد که محل عبور ستارگان از نصف‌النهار گرینویچ را ثبت می‌کرد و به‌عنوان مبدأ طول جغرافیایی جهانی، یعنی مدار صفر درجه، شناخته شد. در سال ۱۸۸۴، در کنفرانسی بین‌المللی در واشنگتن، نصف‌النهار گرینویچ به‌عنوان نصف‌النهار مبدأ انتخاب شد؛ زیرا تا آن زمان تقریبا دو سوم کشتی‌های جهان از نقشه‌هایی استفاده می‌کردند که این نصف‌النهار را مبنا قرار می‌دادند. موقعیت رصدخانه نیز محل «زمان میانگین گرینویچ» شد و با کمک ساعت‌های دقیق، طول و زمان استاندارد را برای ناوبری و علم تعریف کرد.

توسعه تجهیزات و پروژه های علمی

در قرن نوزدهم، ابزارهای پیشرفته‌تری برای نجوم موقعیتی در رصدخانه نصب شد؛ از جمله تلسکوپ‌های بزرگ‌تر، ساعت‌های دقیق‌تر و وسایل نجومی ویژهٔ نقشه‌برداری و زمان‌سنجی. در سال ۱۸۳۳، «توپ زمان گرینویچ» نصب شد تا ملوانان و ساکنان شهر بتوانند ساعت‌های خود را با زمان رسمی رصدخانه تنظیم کنند؛ این توپ هر روز رأس ساعت ۱۳ سقوط می‌کرد. در نیمه دوم همان قرن، تجهیزاتی مانند «ساعت استاد شپرد» نیز به رصدخانه افزوده شد؛ ساعتی الکتریکی و دقیق که از سال ۱۸۵۲ زمان گرینویچ را به‌صورت عمومی نمایش می‌داد.

تغییر مکان و فعالیت های جدید

فعالیت‌های علمی رصدخانه در نیمه اول قرن بیستم به مکان‌های دیگر از جمله «هرستمانسو» (Herstmonceux) در ساسکس شرقی و «کمبریج» منتقل شد؛ اما پایگاه گرینویچ همچنان به‌عنوان موزه حفظ شده است. امروزه رصدخانه سلطنتی گرینویچ جزئی از موزه‌های سلطنتی بریتانیا محسوب می‌شود و روایتگر بخشی از تاریخ نجوم، زمان و ناوبری برای بازدیدکنندگان است.

دیدنی های رصدخانه سلطنتی گرینویچ

رصدخانه سلطنتی گرینویچ مجموعه‌ای تاریخی و علمی است که بیش از سه قرن قدمت دارد. بازدیدکنندگان می‌توانند علاوه بر تجربه خط نصف‌النهار مبدأ و تماشای توپ زمان گرینویچ، با اختراعات و ابزارهای مهم نجومی آشنا شوند و بخش‌های تاریخی مثل ساعت استاد شپرد و تلسکوپ‌های بزرگ را ببینند. همچنین با قرارگیری رصدخانه روی تپه‌ای مشرف به پارک گرینویچ و رودخانه تیمز، می‌توان از بالای تپه مناظر زیبای لندن، رودخانه و پارک را تماشا کرد.

۱. نصف النهار گرینویچ

مشهورترین جاذبه رصدخانه، «نصف‌النهار گرینویچ» (Prime Meridian) محسوب می‌شود؛ خطی که مبنای طول جغرافیایی صفر درجه در جهان قرار گرفته است. این مدار در حیاط رصدخانه با نوار فلزی علامت‌گذاری شده است و در شب با لیزر سبز رنگی دیده می‌شود که از زیر تلسکوپ «دایره ترانزیت ایری» ساطع می‌شود. اگر شرایط جوی مساعد باشد، می‌توان خط شبرنگ گرینویچ را از فاصله ۲۰ کیلومتری هم مشاهده کرد.

۲. ابزارهای نجومی

دایره عبوری ایری» (Airy Transit Circle)، ابزاری است که در سده نوزدهم برای تعیین دقیق نصف‌النهار گرینویچ و تثبیت طول جغرافیایی صفر به‌کار رفت و امروز به‌عنوان یکی از مهم‌ترین اشیای تاریخی رصدخانه قابل بازدید است. در بخش‌های دیگر این مجموعه، ابزارهای ارزشمند دیگری نیز قرار دارند؛ از جمله «تلسکوپ ۲۸ اینچ گراب» (Grubb)، یکی از بزرگ‌ترین تلسکوپ‌های شکستی بریتانیا که در مطالعات دقیق نجومی اواخر قرن نوزدهم و اوایل قرن بیستم استفاده می‌شد. این ابزارها و دیگر ادوات موجود در رصدخانه، تاریخ نجوم و تلاش برای اندازه‌گیری دقیق زمان را به نمایش می‌گذارند.

۳. توپ زمان گرینویچ

توپ زمان گرینویچ» (Greenwich Time Ball) یک توپ قرمز‌رنگ تاریخی است که هر روز دقیقاً ساعت ۱۳:۰۰ سقوط می‌کند تا زمان گرینویچ را اعلام کند. این سازه در سال ۱۸۳۳ نصب شد و هدف اصلی آن این بود که ملوانان و مردم شهر بتوانند ساعت‌های خود را با زمان رسمی رصدخانه هماهنگ کنند؛ زمانی که بعدها مبنای «زمان میانگین گرینویچ» (GMT) شد.

۴. ساعت شپرد

اولین ساعت عمومی که زمان گرینویچ را به‌طور مستقیم نمایش می‌دهد، «ساعت دروازه‌ای شپرد» (Shepherd Gate Clock) است. این ساعت به ساعت اصلی رصدخانه متصل است و سیگنال‌های زمانی را به شهرها و حتی دانشگاه‌های آمریکا منتقل میکند. امروزه نیز بازدیدکنندگان به کمک ساعت شپرد می‌توانند تفاوت بین ساعت ۲۴ ساعته و ساعت معمولی را ببینند و یاد بگیرند که روزهای نجومی و زمان استاندارد چگونه اندازه‌گیری می‌شوند.

۵. فلمستید هاوس

«فلمستید هاوس» (Flamsteed House) ساختمان اصلی و قدیمی رصدخانه است که توسط «کریستوفر رن» طراحی شد و خانه اولین منجم سلطنتی، «جان فلمستید» بود. همچنین ابزارهای نجومی اولیه در این محل قرار داشتند. طراحی معماری، بازسازی‌های متعدد، ابزار و ادوات به‌کار رفته در ساخت و مرمت بنا و... نشان‌دهنده سطح معماری در قرون هفدهم و هجدهم میلادی است و این سازه را به بنایی ارزشمند در معماری تاریخ اروپا و نیز علم نجوم و اخترشناسی تبدیل کرده است.

۶. گالری های علمی و تاریخی

گالری‌های علمی و تاریخی متعددی در رصدخانه سلطنتی گرینویچ برپا است که شامل جدول‌ها و نقشه‌های ستاره‌ای قدیمی، ابزارهای اندازه‌گیری زمان، ادوات اندازه‌گیری طول جغرافیایی مدل‌ها، اطلاعاتی درباره ساعت میانگین گرینویچ، دانسته‌هایی از نصف‌النهار گرینویچ و... می‌شود. بازدیدکنندگان می‌توانند نقشه‌های تاریخی، جدول‌های نجومی و تجهیزات علمی قرون هفده تا نوزده میلادی را در این گالری‌ها ببینند.

راهنمای کامل بازدید از رصدخانه رویال گرینویچ

ورود به رصدخانه: پس از رسیدن به پارک گرینویچ، از ورودی اصلی رصدخانه وارد شوید. می‌توانید بلیط را از قبل به‌صورت آنلاین تهیه کنید یا پیش از ورود از باجه فروش، بلیط بخرید. هنگام ورود، نقشه رصدخانه را بردارید تا مسیر بازدیدتان راحت‌تر باشد. یادتان نرود لباس راحت و کفش مناسب بپوشید؛ چون بازدید شامل پیاده‌روی در پارک و حیاط هم می‌شود.

بازدید از فلمستید هاوس: اولین مقصد گردشگران «فلمستید هاوس» است. در اینجا می‌توانید ابزارهای نجومی اولیه، ساعت‌ها و میزهای محاسبه طول جغرافیایی را ببینید. توضیحات تاریخی و علمی درباره چگونگی تعیین طول جغرافیایی در دریا توسط منجمان سلطنتی به گردشگران ارائه می‌شود.

بازدید از ترنزیت سرکل و نصف‌النهار: بعد از «فلمستید هاوس»، به حیاط اصلی بروید تا «دایره ترانزیت ایری» و  «نصف‌النهار مبدا» را ببینید. بازدیدکنندگان می‌توانند روی خط فلزی نصف‌النهار بایستند به‌طوری که یک پایشان در نیم‌کره شرقی و یک پایشان در نیم‌کره غربی کره زمین قرار گیرد. در شب، لیزر سبز رنگی که از بالای «دایره ترانزیت ایری» ساطع می‌شود، طول جغرافیایی صفر را نشان می‌دهد. هنگام تماشای نور سبز یادتان نرود این خط، مرجع طول جغرافیایی صفر درجه (0°) و آغاز زمان استاندارد جهانی (GMT) بوده است.

بازدید از تلسکوپ‌ها: مسیرتان را به سمت گنبد تلسکوپ‌ها ادامه دهید. کمی بعد «تلسکوپ ۲۸ اینچ گراب» و «تلسکوپ دو فوتی لاسل» را خواهید دید. راهنماها یا تابلوهای توضیحی، داستان هر تلسکوپ و کاربرد آن را برای شما توضیح می‌دهند.

بازدید از ساعت استاد شپرد: از تلسکوپ‌ها خارج شوید و به سمت «ساعت استاد شپرد« بروید. این ساعت، اولین ساعت عمومی است که GMT را به‌طور مستقیم نشان می‌دهد و به ساعت اصلی رصدخانه متصل است. در این مرحله از گردش علمی، می‌توانید درک کنید که چگونه سیگنال‌های زمانی از رصدخانه به شهرها و حتی خارج از کشور منتقل می‌شد.

بازدید از توپ گرینویچ: حیاط رصدخانه شامل توپ زمان قرمز است که هر روز ساعت ۱۳:۰۰ سقوط می‌کند و زمان استاندارد را نشان می‌دهد. برای دیدن کامل توپ، حدود ساعت ۱۲:۵۵ در محل باشید. در آنجا راهنمایان برایتان توضیح می‌دهند که چگونه توپ برای هماهنگی ساعت‌های کشتی‌ها و مردم در قرن نوزدهم میلادی طراحی شده است.

بازدید از گالری‌ها: به بخش موزه رصدخانه بروید و از گالری‌های گوناگون دیدن کنید. در این بخش شما با نقشه‌های تاریخی و جدول‌های نجومی، ابزارهای اندازه‌گیری طول جغرافیایی و زمان، اطلاعات دقیق درباره ساعت میانگین گرینویچ و تاریخ نجوم و ناوبری و... آشنا می‌شوید و به این حقیقت پی ببرید که علم، زمان و دریانوردی چگونه با هم مرتبط شده‌اند.

پیاده‌روی در پارک گرینویچ: بازدید را با کمی پیاده‌روی در پارک گرینویچ و تماشای نمای رودخانه تیمز و لندن پایان دهید. توصیه می‌شود از مناظر برای عکاسی و آرامش استفاده کنید.