جاهای دیدنی واتیکان؛ میراث معنوی و هنری تمدن غرب

واتیکان، کوچک ترین کشور جهان و قلب تپنده هنر و مذهب، با شاهکارهای میکل آنژ، کلیسای سن پیترو و موزه های بی نظیر، مقصدی رؤیایی در تور اروپا است.

جاهای دیدنی واتیکان

کوچک‌ترین کشور جهان، واتیکان، نگینی درخشان در قلب رم است که با وجود مساحت اندک، عظیم‌ترین میراث معنوی و هنری تمدن غرب را در آغوش کشیده است. این دولت‌شهر مستقل که مساحتی کمتر از ۵۰ هکتار دارد، مقصدی اجتناب‌ناپذیر برای مسافران تور اروپا و عاشقان تاریخ است؛ جایی که هر دیوار و ستونش، برگی از دفتر پرفرازونشیب قدرت پاپ‌ها و نبوغ نوابغ رنسانس را ورق می‌زند.

سفر به واتیکان فراتر از یک بازدید توریستی معمولی است؛ سفری است به اعماق تاریخ، مذهب و هنر، جایی که مرز میان زمین و آسمان در گنبد بلند سن پیترو به هم می‌رسد. موزه‌های واتیکان با دالان‌های بی‌پایان و گنجینه‌هایی از مصر باستان تا هنر مدرن، روایتی زنده از سیر تحول هنر بشری را پیش روی شما می‌گذارند. واتیکان مقر کلیسای کاتولیک نیست، بلکه موزه‌ای زنده است که در آن معماری خیره‌کننده، نقاشی‌های جاودانه و فضای معنوی خاص، تجربه‌ای فراموش‌نشدنی را برای هر بازدیدکننده‌ای رقم می‌زند. قدم‌زدن در این شهر، فرصتی است برای لمس شکوهی که در هیچ کجای دیگر دنیا یافت نمی‌شود.

۱. کلیسای سن پیترو

«باسیلیکای سن پیترو» (St. Peter’s Basilica)، قلب تپنده جهان کاتولیک و یکی از شاهکارهای بی‌نظیر معماری رنسانس، به عنوان بزرگ‌ترین کلیسای جهان شناخته می‌شود. بنای فعلی که جایگزین کلیسای قدیمی قرن چهارم شده است، حاصل نبوغ معماران بزرگی چون برامانته، میکل‌آنژ و برنینی است و ساخت آن بیش از ۱۲۰ سال به طول انجامید. فضای داخلی کلیسا با طولی حدود ۲۲۰ متر، گنجایش بیش از ۶۰ هزار نفر را دارد و عظمت آن هر بازدیدکننده‌ای را مبهوت می‌کند.

یکی از مهم‌ترین آثار هنری موجود در این مکان، مجسمه مرمرین «پیتا» (The Pietà) اثر میکل‌آنژ جوان است که مریم مقدس را در حال در آغوش گرفتن پیکر مسیح نشان می‌دهد؛ ظرافت تراش سنگ در این اثر به قدری بالاست که لباس‌ها و عضلات کاملاً واقعی به نظر می‌رسند. در مرکز کلیسا و زیر گنبد عظیم، «بالداکین» (Baldachin) برنینی قرار دارد؛ سایبانی عظیم و برنزی با چهار ستون مارپیچ به ارتفاع ۳۰ متر. برنز مورد نیاز برای ساخت این شاهکار از ذوب کردن تزئینات سقف پانتئون تامین شد که خود داستانی بحث‌برانگیز در تاریخ رم است. علاوه بر جنبه‌های هنری، این کلیسا محل برگزاری مهم‌ترین مراسم‌های مذهبی واتیکان محسوب می‌شود و ورودی آن رایگان است؛ اما برای دوری از صف‌های طولانی امنیتی، حضور در ساعات اولیه صبح توصیه می‌شود.

۲. کلیسای سیستین

«کلیسای سیستین» (Sistine Chapel)، اگرچه از نظر معماری بیرونی ساده به نظر می‌رسد، اما در درون خود ارزشمندترین نقاشی‌های دیواری تاریخ هنر را جای داده است و بخشی از مجموعه «موزه‌های واتیکان» محسوب می‌شود. شهرت جهانی این مکان بیش از همه مدیون سقف اعجاب‌انگیز آن است که توسط میکل آنژ بین سال‌های ۱۵۰۸ تا ۱۵۱۲ میلادی نقاشی شد. این سقف مساحتی بالغ بر ۵۰۰ متر مربع را پوشش می‌دهد و صحنه‌هایی از کتاب پیدایش، از جمله تصویر معروف «آفرینش آدم» را به تصویر می‌کشد؛ تصویری که در آن انگشتان خدا و انسان در آستانه تماس هستند.

دیوار محراب کلیسا نیز مزین به شاهکار دیگری از میکل‌آنژ با نام «داوری نهایی» (The Last Judgment) است؛ اثری تکان‌دهنده که عروج ارواح پاک و سقوط گناهکاران را با جزئیات آناتومیک دقیق و رنگ‌های زنده نمایش می‌دهد. علاوه بر میکل‌آنژ، هنرمندان نامدار دیگری چون بوتیچلی، گرلاندایو و پروجینو دیوارهای جانبی را با داستان‌هایی از زندگی موسی و عیسی مسیح نقاشی کرده‌اند. کلیسای سیستین همچنین مکان برگزاری مراسم محرمانه انجمن کاردینال‌ها برای انتخاب پاپ جدید (Conclave) است؛ جایی که دود سفید از دودکش آن، خبر انتخاب رهبر جدید کاتولیک‌ها را به جهان اعلام می‌کند.

۳. میدان سن پیتر

«میدان سن پیتر» (St. Peter’s Square)، پیش‌خانِ باشکوهِ بازیلیکای سن پیترو و یکی از بزرگ‌ترین فضاهای عمومی جهان است که توسط جیان لورنزو برنینی در قرن هفدهم طراحی شد. معماری این میدان به گونه‌ای است که دو ردیف ستون نیم‌دایره‌ای عظیم، گویی بازوان گشوده کلیسا هستند که زائران و گردشگران را در آغوش می‌گیرند. این مجموعه شامل ۲۸۴ ستون دوریک و ۸۸ ستون‌واره است که بر فراز آن‌ها ۱۴۰ مجسمه از قدیسین مسیحی ایستاده‌اند و افق میدان را به آسمان متصل می‌کنند. بر اساس طراحی هوشمندانه برنینی، اگر روی یکی از دو نقطه کانونی مشخص‌شده در کف میدان بایستید، چهار ردیف ستون‌ها دقیقاً پشت سر هم قرار گرفته‌اند و تنها یک ردیف دیده شود که اوج خطای دید معماری است.

در مرکز میدان، ابلیسک (Obelisk) مصری با قدمت ۴۰۰۰ سال و ارتفاع ۲۵ متر قرار دارد که در سال ۳۷ میلادی توسط امپراتور کالیگولا به رم آورده و بعدها در قرن شانزدهم به دستور پاپ به این مکان منتقل شد. دو فواره زیبا نیز در دو سوی میدان قرار دارند که تقارن فضا را تکمیل می‌کنند. این میدان محل تجمع هزاران نفر برای شنیدن سخنرانی پاپ در روزهای چهارشنبه و یکشنبه است و ظرفیت میزبانی بیش از ۳۰۰ هزار نفر را دارد.

۴. گنبد سن پیترو

«گنبد کلیسای سن پیترو» (St. Peter’s Dome) که در زبان ایتالیایی «کوپولا» (Cupola) نامیده می‌شود، بلندترین گنبد جهان است و نماد خط آسمانِ رم به شمار می‌آید. طراحی این سازه عظیم توسط میکل‌آنژ انجام شد؛ هرچند او پیش از اتمام کار درگذشت و شاگردانش آن را تکمیل کردند. قطر داخلی گنبد حدود ۴۲ متر و ارتفاع آن از کف کلیسا تا نوک صلیب ۱۳۶ متر است.

بازدیدکنندگان می‌توانند با تهیه بلیط، از طریق آسانسور یا پیمودن ۵۵۱ پله باریک و مارپیچ به نوک گنبد صعود کنند. مسیر صعود به گنبد تجربه‌ای دوگانه است؛ در مرحله اول می‌توانید از بالکن داخلی زیر گنبد، موزاییک‌کاری‌های خیره‌کننده سقف و نمای کلیسای زیر پای خود را تماشا کنید. در مرحله دوم، با عبور از پله‌های باریک بین دو پوسته گنبد، به تراس خارجی می‌رسید که منظره‌ای پانوراما و بی‌نظیر از شهر رم، باغ‌های واتیکان و میدان سن پیترو را پیش چشم بازدیدکنندگان می‌گذارد. این چشم‌انداز ۳۶۰ درجه، یکی از بهترین نقاط برای عکاسی در تمام ایتالیاست و تمام خستگی صعود را از تن بازدیدکنندگان بیرون می‌کند.

۵. موزه های واتیکان

«موزه های واتیکان» (Vatican Museums) از عظیم‌ترین و غنی‌ترین مجموعه‌های موزه‌ای در جهان است که توسط پاپ ژولیوس دوم در اوایل قرن شانزدهم بنیان نهاده شد. این مجموعه شامل ۵۴ گالری مختلف است و اگر بخواهید تمامی آثار آن را با دقت ببینید، باید کیلومترها راه بروید. موزه‌ها طیف وسیعی از آثار را در بر می‌گیرند؛ از تندیس‌های کلاسیک یونان و روم و مومیایی‌های مصر باستان گرفته تا نقاشی‌های رنسانس و هنر مدرن مذهبی.

بازدید از موزه‌های واتیکان معمولاً چندین ساعت زمان می‌برد و مسیری یک‌طرفه بازدیدکنندگان را به سمت کلیسای سیستین هدایت می‌کند. در این مسیر، شاهکارهایی مانند مجسمه «لائوکوئون و پسرانش»، تندیس «آپولو بلودر» و گالری‌های تخصصی متعددی قرار دارند. بسیاری از مکان‌های دیدنی که در ادامه این مقاله به صورت جداگانه معرفی شده‌اند (مانند اتاق‌های رافائل و آپارتمان بورجیا)، عملاً بخشی از همین مجموعه عظیم هستند. رزرو بلیط آنلاین برای این موزه بسیار حیاتی است؛ زیرا زمان ایستادن در صف‌های خرید بلیط حضوری گاهی به چندین ساعت می‌رسد.

۶. کاخ حواری

«کاخ حواری» یا «آپارتمان‌های پاپ» (Apostolic Palace یا Papal Apartments) که به نام «کاخ پاپ» نیز شناخته می‌شود، اقامتگاه رسمی رهبر کاتولیک‌های جهان است. این مجتمع عظیم ساختمانی شامل هزاران اتاق، نمازخانه، دفتر اداری و موزه است. اگرچه پاپ فرانسیس (پاپ فعلی) تصمیم گرفت در مهمانسرای «سانتا مارتا» زندگی کند، اما این کاخ همچنان مرکز اداری و تشریفاتی واتیکان باقی مانده است.

بسیاری از بخش‌های مشهور مانند اتاق‌های رافائل، آپارتمان‌های بورجیا و کلیسای سیستین در دل همین کاخ قرار دارند و قابل بازدید هستند. بااین‌حال، «آپارتمان‌های خصوصی پاپ» و کتابخانه شخصی او که محل دیدارهای رسمی دیپلماتیک است، به روی عموم بسته هستند. معروف‌ترین نمای این کاخ برای گردشگران، پنجره‌ای است که پاپ هر یکشنبه ظهر از آنجا دعای آنجلوس را می‌خواند و برای جمعیتی که در میدان سن پیترو گرد آمده‌اند، دست تکان می‌دهد.

۷. آپارتمان های بورجیا

«آپارتمان‌های بورجیا» (Borgia Apartments) مجموعه‌ای از ۶ اتاق در دل کاخ حواری (Apostolic Palace) هستند که امروزه بخشی از مسیر بازدید موزه‌های واتیکان محسوب می‌شوند. این اتاق‌ها در اواخر قرن پانزدهم توسط پاپ الکساندر ششم (رودریگو بورجیا) به عنوان محل اقامت شخصی انتخاب شدند و دکوراسیون آن‌ها به نقاش برجسته اومبریایی، «پینتوریکیو» (Pinturicchio) سپرده شد.

نقاشی‌های دیواری و سقفی این اتاق‌ها، ترکیبی شگفت‌انگیز از مضامین مسیحی و نمادهای باستانی و حتی عناصر مربوط به ستاره‌شناسی است که نشان‌دهنده سلایق روشنفکرانه، اما بحث‌برانگیز خاندان بورجیاست. پس از مرگ پاپ الکساندر ششم، جانشینان او به دلیل نفرت از خاندان بورجیا این آپارتمان‌ها را ترک کردند و این مکان برای قرن‌ها متروکه ماند تا اینکه در اواخر قرن نوزدهم دوباره به روی عموم بازگشایی شد. امروزه این بخش علاوه بر نمایش نقاشی‌های دیواری رنسانس، میزبان بخشی از «مجموعه هنر مذهبی مدرن» واتیکان است که تضاد جالبی میان هنر کلاسیک دیوارها و آثار مدرن موجود در اتاق‌ها ایجاد کرده است.

۸. اتاق های رافائل

چهار اتاق مشهور به «استانزه دی رافائلو» (Stanze di Raffaello) که بخشی از موزه‌های واتیکان هستند، در زمان پاپ ژولیوس دوم به‌عنوان سوئیت خصوصی پاپ انتخاب شدند. پاپ که نمی‌خواست در آپارتمان‌های پیشین خود (بورجیا) زندگی کند، رافائل جوان را مأمور کرد تا دیوارهای این اتاق‌ها را با نقاشی‌های جدید بپوشاند. این پروژه که همزمان با نقاشی سقف سیستین توسط میکل‌آنژ انجام می‌شد، یکی از نقاط عطف هنر رنسانس عالی (High Renaissance) را رقم زد.

معروف‌ترین اتاق این مجموعه، «اتاق امضا» (Stanza della Segnatura) است که شاهکار جاودانه رافائل، یعنی نقاشی دیواری «مدرسه آتن» (The School of Athens) در آن قرار دارد. در این نقاشی، فلاسفه و دانشمندان بزرگ یونان باستان مانند افلاطون، ارسطو و فیثاغورس در فضایی کلاسیک به تصویر کشیده شده‌اند و جالب اینکه چهره برخی از آن‌ها شباهت زیادی به هنرمندان هم‌عصر رافائل (مانند لئوناردو داوینچی و میکل‌آنژ) دارد. این اتاق‌ها نماد پیوند میان خرد باستانی و الهیات مسیحی هستند.

۹. پیناکوتکا

«گالری نقاشی» یا «پیناکوتکا» (Pinacoteca)، ساختمانی مستقل در مجموعه موزه‌های واتیکان است که توسط پاپ پیوس یازدهم در سال ۱۹۳۲ افتتاح شد تا از پراکندگی تابلوهای نقاشی جلوگیری کند. این گالری در ۱۸ اتاق، سیر تحول نقاشی ایتالیا را از قرون وسطی (قرن ۱۲) تا قرن ۱۹ میلادی به نمایش می‌گذارد و برخلاف دیگر بخش‌های موزه، فضایی آرام‌تر و متمرکزتر برای عاشقان نقاشی دارد.

در پیناکوتکا می‌توان آثاری خیره‌کننده از بزرگ‌ترین استادان تاریخ هنر را دید؛ از جمله تابلوی «تجلی» (Transfiguration) اثر رافائل که آخرین کار او پیش از مرگش بود، نقاشی ناتمام، اما تأثیرگذار «سنت جروم در بیابان» اثر لئوناردو داوینچی، و شاهکار «پایین آوردن مسیح از صلیب» اثر کاراواجو که با نورپردازی دراماتیک و واقع‌گرایی خشن خود، بیننده را میخکوب می‌کند. همچنین آثاری از جوتو، پروجینو و تیسین در این گنجینه نگهداری می‌شوند.

۱۰. موزه کیارامونتی

«موزه کیارامونتی» (Museo Chiaramonti) که در راهروی طولانی و اتصالی میان کاخ حواری و کاخ بلودره واقع شده، یکی دیگر از زیرمجموعه‌های موزه‌های واتیکان است و نام خود را از پاپ پیوس هفتم (خاندان کیارامونتی) گرفته است. این بخش در اوایل قرن نوزدهم و با نظارت مجسمه‌ساز مشهور نئوکلاسیک، آنتونیو کانووا، راه‌اندازی شد. موزه شامل سه بخش اصلی است؛ گالری کیارامونتی، بال جدید (Braccio Nuovo) و گالری کتیبه‌ها (Galleria Lapidaria).

شهرت اصلی موزه کیارامونتی به داشتن هزاران مجسمه، سردیس و نقش‌برجسته رومی بازمی‌گردد که در دو طرف راهرو به‌صورت فشرده چیده شده‌اند و گویی ارتشی از چهره‌های باستانی به استقبال بازدیدکنندگان می‌آیند. در بخش «بال جدید» که معماری و نورپردازی فوق‌العاده‌ای دارد، مجسمه مشهور «آگوستوس پریما پورتا» (Augustus of Prima Porta) نگهداری می‌شود که تصویری ایده‌آل و مقتدر از اولین امپراتور روم ارائه می‌دهد. همچنین «مجسمه رود نیل» (The Nile)، نمادی از خدای رودخانه با ۱۶ کودک که نشانگر ۱۶ ذراع طغیان رودخانه برای حاصلخیزی است، در این بخش قرار دارد.

۱۱. موزه مصر گریگوری

«موزه مصر گریگوری» (Gregorian Egyptian Museum) که در سال ۱۸۳۹ توسط پاپ گریگوری شانزدهم تأسیس شد، بازتابی از علاقه وافر اروپا به مصر باستان در قرن نوزدهم است و بخشی از مسیر بازدید موزه‌های واتیکان به شمار می‌آید. این مجموعه در ۹ اتاق، آثار ارزشمندی را که از طریق کاوش‌های باستان‌شناسی یا مجموعه‌های کلکسیونرها به واتیکان راه یافته‌اند، در خود جای داده است.

بازدیدکنندگان در موزه مصر گریگوری با مجموعه‌ای متنوع از مومیایی‌های انسانی و حیوانی، تابوت‌های چوبی نقاشی‌شده با رنگ‌های زنده، مجسمه‌های فراعنه (از جمله مجسمه مادر رامسس دوم) و اشیای روزمره مصر باستان روبرو می‌شوند. یکی از بخش‌های جذاب، نسخه مصور «کتاب مردگان» است که راهنمایی برای سفر روح در جهان پس از مرگ بوده است. همچنین بخشی از موزه به آثار تمدن بین‌النهرین و آشور اختصاص دارد که گستره تاریخی آن را فراتر از مصر می‌برد.

۱۲. مجموعه هنر مذهبی مدرن

درحالی‌که اکثر گردشگران واتیکان را با هنر کلاسیک و رنسانس می‌شناسند، «مجموعه هنر مذهبی مدرن» (Collection of Modern Religious Art) که بخشی از موزه‌های واتیکان (عمدتاً در مسیر آپارتمان‌های بورجیا و اطراف سیستین) است، چهره‌ای متفاوت از کلیسا را نمایش می‌دهد. این گالری در سال ۱۹۷۳ به دستور پاپ پل ششم افتتاح شد تا شکاف میان کلیسا و هنر مدرن را پر کند.

مجموعه هنر مذهبی مدرن شامل بیش از ۸۰۰ اثر نقاشی، مجسمه و گرافیک از حدود ۲۵۰ هنرمند بین‌المللی قرن بیستم است. نام‌های بزرگی در این لیست دیده می‌شوند؛ ونسان ونگوگ، سالوادور دالی، مارک شاگال، فرانسیس بیکن و هانری ماتیس. دیدن تفاسیر انتزاعی، اکسپرسیونیستی و سوررئالیستی از مفاهیم مذهبی و پیکر مسیح در قلب سنتی‌ترین نهاد مذهبی جهان، تجربه‌ای تفکربرانگیز و غافلگیرکننده برای بازدیدکنندگان است.

۱۳. باغ های واتیکان

«باغ‌های واتیکان» (Vatican Gardens) با فضایی سبز و آرامش‌بخش، حدود نیمی از مساحت کلی دولت‌شهر واتیکان (۲۳ هکتار) را پوشش می‌دهد. این باغ‌ها ترکیبی از سبک‌های باغ‌سازی انگلیسی، فرانسوی و ایتالیایی هستند و از قرن سیزدهم میلادی به‌عنوان مکانی برای استراحت و تفکر پاپ‌ها مورد استفاده بوده‌اند. برخلاف موزه‌ها که همیشه مملو از جمعیت هستند، این باغ‌ها فضایی سکوت و دنج دارند.

در باغ‌های واتیکان می‌توان فواره‌های زیبای رنسانس (مانند فواره عقاب و فواره گالئون که کشتی جنگی مینیاتوری است)، غارهای مصنوعی، مجسمه‌های مریم مقدس و بقایای دیوارهای دفاعی قرون وسطایی را مشاهده کرد. دسترسی به باغ‌ها برای عموم آزاد نیست و تنها با رزرو تورهای هدایت‌شده خاص (پیاده یا با مینی‌بوس‌های روباز) امکان‌پذیر است که باید از هفته‌ها قبل رزرو شود.

۱۴. کلیسای سنت استفان حبشی

«کلیسای سنت استفان حبشی‌» (Church of St. Stephen of the Abyssinians) یکی از قدیمی‌ترین و خاص‌ترین بناهای مذهبی در واتیکان است که پشت باسیلیکای سن پیترو و در دل باغ‌های واتیکان قرار دارد. قدمت این کلیسا به قرن پنجم میلادی بازمی‌گردد؛ اما بنای فعلی عمدتاً حاصل بازسازی‌های قرن دوازدهم و تغییرات بعدی است. 

نام عجیب آن (حبشی‌ها یا اتیوپیایی‌ها) به قرن پانزدهم بازمی‌گردد، زمانی که پاپ سیکستوس چهارم این کلیسا را به راهبان زائر اتیوپیایی اهدا و آن را به نخستین کلیسای ملی در رم تبدیل کرد. نمای بیرونی آن ساده و سفید است؛ اما درگاه ورودی آن با تزئینات قرن دوازدهمی حفظ شده است. این مکان نمادی از حضور دیرینه مسیحیت آفریقایی در قلب دنیای کاتولیک است و هنوز هم مراسم مذهبی طبق آیین اتیوپیایی در آن برگزار می‌شود؛ هرچند بازدید از داخل آن برای عموم گردشگران عادی معمولاً محدود است.

۱۵. کتابخانه واتیکان

«کتابخانه واتیکان» (Vatican Library) یکی از قدیمی‌ترین و غنی‌ترین کتابخانه‌های جهان است که در سال ۱۴۷۵ رسماً تأسیس شد؛ اما ریشه‌های آن به قرن‌های آغازین کلیسا می‌رسد. این مکان مخزن دانش بشری است و بیش از ۱٫۱ میلیون کتاب چاپی و ۷۵ هزار نسخه خطی نادر را نگهداری می‌کند؛ از جمله «کدکس واتیکانوس» که یکی از قدیمی‌ترین نسخه‌های کامل کتاب مقدس در جهان است.

تالار اصلی کتابخانه، «تالار سیستین» (Sistine Hall)، با نقاشی‌های دیواری رنگارنگ و سقف‌های بلند تزئین شده و شکوهی هم‌تراز با موزه‌ها دارد. دسترسی به مخازن و سالن‌های مطالعه تنها برای محققان و پژوهشگران با شرایط ویژه امکان‌پذیر است؛ اما بخش‌هایی از گنجینه‌های آن در قالب نمایشگاه‌های موقت در مسیر موزه‌های واتیکان برای بازدید عموم به نمایش درمی‌آید تا گوشه‌ای از این اقیانوس علم و تاریخ قابل رؤیت باشد.

۱۶. موزه پیو کلمنتینو

«موزه پیو-کلمنتینو» (Pio-Clementino Museum)، جواهر درخشان موزه‌های واتیکان و پناهگاه مهم‌ترین مجسمه‌های کلاسیک جهان است. این موزه که نام خود را از دو پاپ بنیان‌گذار، کلمنت چهاردهم و پیوس ششم گرفته است، در قرن هجدهم تأسیس شد تا شکوه هنر یونان و روم باستان را به رخ بکشد. فضای موزه خود اثری هنری است؛ تالارها و اتاق‌های آن با معماری نئوکلاسیک و سقف‌های گنبدی تزئین شده‌اند که شکوه آثار را دوچندان می‌کنند.

معروف‌ترین اثر این بخش، گروه مجسمه «لائوکوئون و پسرانش» (Laocoön and His Sons) است؛ شاهکاری هلنیستی که لحظه مرگ دردناک کاهن تروا و فرزندانش توسط مارهای دریایی را با واقع‌گرایی تکان‌دهنده‌ای نمایش می‌دهد. کشف این مجسمه در سال ۱۵۰۶، الهام‌بخش میکل‌آنژ در ترسیم آناتومی‌های پیچیده بود. اثر شاخص دیگر، تندیس «آپولو بلودر» (Apollo Belvedere) است که قرن‌ها به عنوان کمال زیبایی مردانه در هنر غرب ستایش شده است. تالار مدور (Sala Rotonda) با گنبد شبیه پانتئون و کف‌پوش‌های موزاییکی رومی و حوض بزرگ سنگ سماق یکپارچه در وسط، اوج شکوه این موزه را به نمایش می‌گذارد.

۱۷. گالری نقشه

«گالری نقشه‌ها» (Gallery of Maps) یکی از چشم‌نوازترین و محبوب‌ترین راهروهای موزه‌های واتیکان است که به دستور پاپ گریگوری سیزدهم در اواخر قرن شانزدهم ساخته شد. این دالان ۱۲۰ متری، دیوارهایی پوشیده از ۴۰ نقشه عظیم فرسکو (دیوارنگاره) دارد که تمام مناطق ایتالیا و جزایر وابسته به آن را با دقتی شگفت‌انگیز نسبت به دانش جغرافیایی آن زمان به تصویر می‌کشد. این نقشه‌ها بر اساس طرح‌های جغرافی‌دان معروف «ایگنازیو دانتی» کشیده شده‌اند.

نکته جالب این گالری تنها نقشه‌ها نیستند، بلکه سقف طاق‌ضربی آن است که با گچ‌بری‌های طلایی و نقاشی‌های رنگارنگ از قدیسین و معجزات تزئین شده و حس قدم زدن در یک تونل طلایی را به بازدیدکننده می‌دهد. این نقشه‌ها ارزش جغرافیایی دارند و نمادی از وحدت معنوی ایتالیا زیر سایه کلیسا در آن دوران محسوب می‌شوند. 

۱۸. پلکان مارپیچ برامانته

در موزه‌های واتیکان دو پلکان معروف با نام برامانته (Bramante Staircase) وجود دارد؛ یکی نسخه اصلی و تاریخی که در سال ۱۵۰۵ توسط دوناتو برامانته طراحی شد و برای استفاده عموم بسته است؛ و دیگری نسخه مدرن و دوطرفه که در سال ۱۹۳۲ توسط جوزپه مومو ساخته شد و امروزه همه بازدیدکنندگان در پایان مسیر موزه از آن عبور می‌کنند. پلکان مدرن که اغلب به اشتباه به نام برامانته شناخته می‌شود، یکی از متفاوت‌ترین نقاط واتیکان است. این پلکان مارپیچِ دوگانه (Double Helix) به گونه‌ای طراحی شده است که گروهی که بالا می‌روند با گروهی که پایین می‌آیند هرگز برخورد نمی‌کنند؛ طرحی هوشمندانه برای مدیریت ترافیک جمعیت.

نرده‌های فلزی ظریف، شیب ملایم و نورپردازی طبیعی که از سقف شیشه‌ای بالای آن می‌تابد، جلوه‌ای سرگیجه‌آور و درعین‌حال مسحورکننده به آن بخشیده است. نمای بالا به پایین این پله‌ها، یکی از محبوب‌ترین قاب‌های عکاسی در اینستاگرام گردشگران واتیکان است و پایان‌بندی‌ای مدرن و زیبا برای بازدید از گنجینه‌های کلاسیک محسوب می‌شود.

۱۹. نکروپولیس واتیکان

در زیر شکوه و جلال باسیلیکای سن پیترو، شهری از مردگان خفته است که ریشه‌های مقدس واتیکان در آنجا نهفته است. «نکروپولیس واتیکان» یا «اسکاوی» (Vatican Necropolis یا Scavi)، مجموعه‌ای از مقبره‌های رومی باستان است که در دامنه‌های تپه واتیکان قرار داشتند. اهمیت اصلی این مکان به باور مسیحیان برمی‌گردد، مبنی بر اینکه پطرس مقدس (سن پیترو)، یکی از حواریون عیسی مسیح و اولین پاپ، در این نقطه دفن شده است.

برخلاف «غارهای واتیکان» (Vatican Grottoes) که مقبره پاپ‌های متأخر در آنجاست و بازدیدش آسان است، بازدید از اسکاوی نیازمند مجوز ویژه و رزرو از ماه‌ها قبل است. در این تورهای خاص، بازدیدکنندگان به اعماق زمین می‌روند و در خیابان‌های باریک یک گورستان رومی قدم می‌زنند تا در نهایت به محل احتمالی قبر ساده و خاکی پطرس مقدس برسند. این تجربه، سفری تکان‌دهنده به ریشه‌های اولیه مسیحیت و باستان‌شناسی رم است که فضایی کاملاً متفاوت از زرق‌وبرق طبقات بالا دارد.

۲۰. صحن دلا پینیا

«صحن مخروط کاج» یا «صحن دلا پینیا» (Cortile della Pigna)، یکی از فضاهای باز و تماشایی در مسیر موزه‌های واتیکان است که نام خود را از یک مجسمه برنزی عظیم به شکل میوه کاج (Pigna) می‌گیرد. این میوه کاج ۴ متری که در دوران روم باستان (قرن اول میلادی) ساخته شده است، زمانی بخشی از یک فواره در نزدیکی پانتئون بود و نمادی از جاودانگی و حیات محسوب می‌شد.

این مجسمه در قرون وسطی به واتیکان منتقل شد و اکنون در انتهای صحن دلا پینیا، همچون نگینی سبزگون می‌درخشد و دو طاووس برنزی (کپی از اصل یونانی) در دو سوی آن نگهبانی می‌دهند. اما جذابیت این حیاط تنها به آثار باستانی محدود نیست؛ در مرکز محوطه، مجسمه مدرن و طلایی‌رنگ کره‌ای‌شکل به نام «کره در کره» (Sphere within Sphere) اثر آرنالدو پومودورو قرار دارد. این اثر که در سال ۱۹۹۰ نصب شد، با سطح صیقلی و شکاف‌های عمیقش که چرخ‌دنده‌های داخلی را نشان می‌دهد، تضادی خیره‌کننده با معماری کلاسیک اطراف ایجاد کرده است. چرخش این کره نمادی از پیچیدگی و شکنندگی جهان مدرن در دل تاریخ است و سوژه‌ای محبوب برای عکاسان شده است.

۲۱. تالار کالسکه

«تالار کالسکه» (Carriage Pavilion) یا «موزه کالسکه‌ها» بخشی کمتر شناخته‌شده، اما بسیار جذاب در موزه‌های واتیکان است که سیر تحول حمل‌ونقل پاپ‌ها را در طول قرن‌ها روایت می‌کند. این بخش که در سال ۱۹۷۳ توسط پاپ پل ششم افتتاح شد، در زیر باغ چهارگوش (Square Garden) قرار دارد. بازدیدکنندگان در اینجا می‌توانند کالسکه‌های چوبی و طلاکاری‌شده پرزرق‌وبرقی را ببینند که زمانی با اسب کشیده می‌شدند و نماد قدرت دنیوی پاپ‌ها بودند؛ از جمله «گرند گالا برلین» که برای پاپ لئو دوازدهم ساخته شده بود.

با ورود به عصر مدرن، این موزه اولین اتومبیل‌های واردشده به واتیکان را نیز نمایش می‌دهد؛ خودروهایی کلاسیک و کمیاب مانند مرسدس‌بنز، سیتروئن و فیات که توسط کمپانی‌ها یا سران کشورها به پاپ‌ها اهدا شده‌اند. یکی از تکان‌دهنده‌ترین آثار این بخش، جیپ فیات سفیدی است که پاپ ژان پل دوم در روز سوءقصد سال ۱۹۸۱ سوار بر آن بود و لحظه‌ای تاریخی و خونین را در حافظه خود دارد. این موزه ترکیبی جالب از مهندسی، تاریخ و تشریفات مذهبی است.

۲۲. موزه اتروسک

«موزه اتروسک گریگوری» (Gregorian Etruscan Museum)، یکی از نخستین موزه‌های تخصصی آثار تمدن «اتروسک» (Etruscan) در جهان است که در سال ۱۸۳۷ توسط پاپ گریگوری شانزدهم تأسیس شد. اتروسک‌ها تمدنی مرموز و پیشرفته بودند که پیش از ظهور قدرت روم بر بخش‌های وسیعی از ایتالیا حکومت می‌کردند و هنر و فرهنگشان تأثیر عمیقی بر رومیان گذاشت.

موزه اتروسک در ۲۲ اتاق، گنجینه‌ای از اشیای کشف‌شده در کاوش‌های باستان‌شناسی جنوب اتوریا (توسکانی و لاتزیو امروزی) را به نمایش می‌گذارد. مجموعه شامل ظروف سفالی سیاه‌رنگ و براق معروف به «بوکِرو» (Bucchero)، گلدان‌های نقاشی‌شده یونانی که در مقبره‌های اتروسکی یافت شده‌اند، و جواهرات طلایی ظریفی است که مهارت بی‌نظیر زرگران این تمدن را نشان می‌دهد. مشهورترین اثر این بخش، مجسمه برنزی «مارسِ تودی» (Mars of Todi) است؛ جنگجویی زره‌پوش که یکی از معدود مجسمه‌های بزرگ برنزی باقی‌مانده از آن دوران است. بازدید از این موزه، دریچه‌ای به سوی ایتالیای پیش از روم و ریشه‌های کهن فرهنگ این سرزمین می‌گشاید.

۲۳. نمازخانه نیکولینه

«نمازخانه نیکولینه» (Niccoline Chapel)، جواهری پنهان و کوچک در قلب کاخ حواری است که بسیاری از گردشگران به دلیل موقعیت آن در خارج از مسیر اصلی موزه‌ها، نادیده‌اش می‌گیرند. این نمازخانه خصوصی در اواسط قرن پانزدهم برای پاپ نیکولاس پنجم ساخته شد و دیوارهای آن توسط «فرا آنجلیکو» (Fra Angelico)، راهب و نقاش مقدس دومینیکن، نقاشی شده است.

بر خلاف شکوه و جلال سیستین، نمازخانه نیکولینه فضایی صمیمی، روحانی و آرام دارد. نقاشی‌های دیواری این نمازخانه صحنه‌هایی از زندگی دو قدیس شهید، یعنی سن استیفن و سن لورنس را به تصویر می‌کشند. استفاده از رنگ‌های روشن، طلایی و جزئیات معماری دقیق در پس‌زمینه نقاشی‌ها، نشان‌دهنده گذار از سبک گوتیک به رنسانس اولیه است. این فرسکوها از معدود آثار باقی‌مانده فرا آنجلیکو در واتیکان هستند و خلوص مذهبی و لطافت هنری خاصی را منتقل می‌کنند که بازتاب‌دهنده شخصیت انسان‌دوست پاپ نیکولاس پنجم است. بازدید از این مکان نیازمند توجه ویژه به مسیرهای فرعی یا تورهای تخصصی است.

۲۴. گارد سوئیسی

اگرچه امکان بازدید از داخل پادگان «گارد سوئیسی» (Swiss Guard) برای عموم وجود ندارد، اما تماشای این سربازان با لباس‌های رنگارنگ در ورودی‌های واتیکان، یکی از جاذبه‌های زنده و نمادین این دولت‌شهر است. گارد سوئیسی که در سال ۱۵۰۶ تأسیس شد، قدیمی‌ترین ارتش کوچک و ایستاده جهان است که وظیفه حفاظت شخصی از پاپ و امنیت کاخ واتیکان را بر عهده دارد.

اعضای گارد سوئیسی همگی باید شهروند سوئیس، کاتولیک، مجرد و دارای آموزش نظامی باشند. لباس‌های راه‌راه آبی، قرمز و زرد آن‌ها که به اشتباه به طراحی میکل‌آنژ نسبت داده می‌شود و در واقع طرحی از اوایل قرن بیستم بر اساس نقاشی‌های رافائل است، سوژه‌ای محبوب برای عکاسی به حساب می‌آید. آن‌ها در مراسم‌های رسمی هنوز از کلاه‌خودهای پردار و نیزه‌های سنتی (Halberd) استفاده می‌کنند؛ اما در زیر این ظاهر نمایشی، نیروهایی آموزش‌دیده با سلاح‌های مدرن مخفی هستند. تماشای مراسم تعویض نگهبان یا رژه آن‌ها در روزهای خاص، بخشی جذاب از تجربه بازدید واتیکان است که پیوند سنت ۵۰۰ ساله با امنیت مدرن را نشان می‌دهد.

۲۵. تالار حیوانات

«تالار حیوانات» (Hall of Animals یا Sala degli Animali) یکی از منحصربه‌فردترین و جذاب‌ترین بخش‌های موزه‌های واتیکان برای دوستداران طبیعت و هنر است. این تالار که در زمان پاپ پیوس ششم (اواخر قرن ۱۸) راه‌اندازی شد، شبیه به یک باغ‌وحش سنگی است که در آن بیش از ۱۵۰ مجسمه از حیوانات مختلف، از واقعی تا افسانه‌ای، گرد هم آمده‌اند. هدف از ایجاد این مجموعه، نشان دادن مهارت هنرمندان در بازنمایی طبیعت و تنوع خلقت بوده است.

در تالار حیوانات می‌توانید مجسمه‌های مرمرین و رنگی از شیرها، پلنگ‌ها، اسب‌ها، سگ‌ها، پرندگان و حتی حیوانات عجیب‌تری مانند خرچنگ و شتر را ببینید. بسیاری از این آثار، بازسازی‌های رومی از اصل‌های یونانی هستند و برخی دیگر توسط هنرمندان نامدار آن زمان مانند فرانچسکو آنتونیو فرانتزونی خلق یا ترمیم شده‌اند. کف تالار نیز با موزاییک‌های باستانی زیبا فرش شده است. 

۲۶. گالری شمعدان

«گالری شمعدان‌ها» (Gallery of the Candelabra)، راهرویی باشکوه و طولانی است که پیش از رسیدن به گالری نقشه‌ها قرار دارد و نام خود را از شمعدان‌های عظیم مرمری دوشاخه‌ای می‌گیرد که در میان قوس‌های هر بخش قرار گرفته‌اند. این گالری در ابتدا ایوانی باز بود که در اواخر قرن هجدهم مسقف و به فضای نمایشگاهی تبدیل شد. سقف این تالار با نقاشی‌های دیواری قرن نوزدهمی تزئین شده است که وقایع تاریخی و مذهبی دوران پاپ لئو سیزدهم را روایت می‌کنند و به‌دلیل تکنیک‌های سه‌بعدی‌نمایی، بسیار برجسته و واقعی به نظر می‌رسند.

در طول این راهرو، مجموعه‌ای از مجسمه‌های کلاسیک رومی، قطعات موزاییک و گلدان‌های بزرگ مرمری به نمایش درآمده است. یکی از آثار جالب این بخش، مجسمه «آرتمیسِ اِفِسوس» (Artemis of Ephesus) با نمادهای فراوان باروری است. نورپردازی طبیعی و چیدمان متقارن اشیاء در کنار ستون‌های رنگارنگ مرمرین، فضایی مجلل و کلاسیک را ایجاد کرده که مقدمه‌ای عالی برای ورود به بخش‌های پرزرق‌وبرق‌تر موزه‌های واتیکان است.

۲۷. موزه غیرمذهبی گریگوری

«موزه غیرمذهبی لاتران» (Profane Museum) که نام کامل آن «موزه غیرمذهبی گریگوری» (Gregorian Profane Museum) است، در سال ۱۸۴۴ توسط پاپ گریگوری شانزدهم در کاخ لاتران تأسیس و بعدها در سال ۱۹۷۰ به مجموعه واتیکان منتقل شد. واژه «Profane» در اینجا به معنای غیرمذهبی یا سکولار است و اشاره به این دارد که آثار موجود در این موزه، مربوط به هنر و زندگی روزمره دوران کفرکیشی (Pagan) و پیش از مسیحیت است، نه هنر کلیسایی.

این بخش گنجینه‌ای از مجسمه‌های پرتره رومی، تابوت‌های سنگی با نقش‌برجسته‌های اساطیری، و قطعات معماری از ساختمان‌های عمومی رم باستان را در خود جای داده است. یکی از مهم‌ترین بخش‌ها، مجموعه موزاییک‌های کف است که از ویلاهای رومی و حمام‌های کاراکالا به اینجا آورده شده‌اند و تصاویری از ورزشکاران و گلادیاتورها را نمایش می‌دهند. چیدمان مدرن و نورپردازی طبیعی ساختمان جدید (که در دهه ۱۹۷۰ ساخته شد)، تضاد جالبی با ماهیت باستانی آثار دارد و تصویری دقیق و باستان‌شناسانه از زندگی روم باستان را ارائه می‌دهد.

۲۸. موزه قوم شناسی مبلغین مذهبی

«موزه قوم‌شناسی مبلغین مذهبی» (Ethnological Missionary Museum) که کمتر در کانون توجه گردشگران عجول قرار می‌گیرد، یکی از متنوع‌ترین و جهانی‌ترین بخش‌های واتیکان است. این مجموعه در سال ۱۹۲۶ توسط پاپ پیوس یازدهم پس از برگزاری یک نمایشگاه عظیم مذهبی تأسیس شد و هدف آن نمایش گستردگی پیام مسیحیت و احترام به فرهنگ‌های غیراروپایی بود.

این موزه حاوی هزاران شیء هنری، مذهبی و آیینی از سراسر جهان (آسیا، آفریقا، اقیانوسیه و قاره آمریکا) است که توسط مبلغان مذهبی (میسیونرها) گردآوری یا به پاپ‌ها هدیه شده‌اند. در اینجا می‌توانید آثار شگفت‌انگیزی ببینید؛ از ماسک‌های قبیله‌ای آفریقا و توتم‌های چوبی بومیان آمریکا گرفته تا مجسمه‌های بودا از آسیا و اشیای مقدس تمدن‌های پیشاکلمبیایی. یکی از جالب‌ترین بخش‌ها، ادغام هنر بومی با مفاهیم مسیحی است؛ مثلاً مجسمه‌هایی از مریم مقدس که با لباس‌های سنتی چینی یا آفریقایی ساخته شده‌اند. این موزه نگاهی انسان‌شناسانه و فراملیتی به تاریخ مذهب دارد و نشان می‌دهد چگونه واتیکان در طول قرن‌ها با فرهنگ‌های دوردست در تعامل بوده است.

۲۹. موزه مسیحی پیوس

«موزه مسیحی پیوس» (Pius-Christian Museum) که در سال ۱۸۵۴ توسط پاپ پیوس نهم تأسیس شد، به‌طور اختصاصی به آثار دوران اولیه مسیحیت (Early Christian Art) می‌پردازد. این مجموعه شامل آثار کشف‌شده از کاتاکومب‌ها (گورهای زیرزمینی) و کلیساهای قدیمی رم است که قدمت آن‌ها به قرون دوم تا ششم میلادی می‌رسد.

مهم‌ترین گنجینه موزه مسیحی، مجموعه تابوت‌های مرمری است که با نقش‌برجسته‌هایی از داستان‌های کتاب مقدس تزئین شده‌اند. معروف‌ترین آن‌ها، «تابوت مرمری یونیوس باسوس» (Junius Bassus) متعلق به قرن چهارم است که صحنه‌هایی از عهد عتیق و جدید را با ظرافتی مثال‌زدنی نمایش می‌دهد. همچنین مجسمه مشهور «چوپان صالح» (Good Shepherd) که مسیح را به‌صورت چوپانی جوان با بره‌ای بر دوش نشان می‌دهد، در این بخش نگهداری می‌شود. این موزه پیوند حیاتی میان هنر رومی متأخر و شکل‌گیری هنر قرون وسطای مسیحی را به تصویر می‌کشد.

۳۰. موزه تمبر و سکه

برای علاقه‌مندان به کلکسیون تمبر و تاریخ پست، «موزه تمبرشناسی و سکه‌شناسی واتیکان» (Philatelic and Numismatic Museum) گنجینه‌ای پنهان است. این موزه که در سال ۲۰۰۷ به محل فعلی‌اش منتقل شد، تمام تمبرهای منتشرشده توسط دولت‌شهر واتیکان از سال ۱۹۲۹ (زمان تأسیس دولت مستقل) تا امروز را گردآوری کرده است. تمبرهای واتیکان به دلیل تیراژ محدود، طراحی هنری و اعتبار پستی جهانی، از محبوب‌ترین اقلام کلکسیونی دنیا هستند.

بخش سکه‌شناسی نیز مجموعه‌ای کامل از سکه‌های ضرب‌شده در دوران پاپ‌های مختلف، از لیر واتیکان تا یوروهای امروزی با طرح پاپ، را به نمایش می‌گذارد. علاوه بر این، ابزارهای قدیمی چاپ تمبر، مهرهای پستی تاریخی و قالب‌های ضرب سکه نیز در اینجا دیده می‌شوند. این موزه کوچک، اما غنی، روایتی متفاوت از استقلال سیاسی و اقتصادی واتیکان را از دریچه اقلام کوچک پستی و پولی بازگو می‌کند.