کاتاکومب پاریس و هرچیزی که باید بدانید

«ایست! اینجا امپراطوری مردگان است!» اگر به «سردابه های پاریس» یا «کاتاکومب پاریس» (Catacombs of Paris) بروید، این نوشته را بالای سر در ورودی آن می‌بینید که هیجان بازدیدکنندگانش را حسابی بالا می‌برد.

همانطور که می‌دانید به پاریس، شهر نور نیز گفته می‌شود. اما احتمالاً نمی‌دانستید رمانتیک‌ترین شهر دنیا که جایی مثل دیوار عشق را در خود جای داده، بر روی سردابی تاریک و مخوف قرار دارد. این سرداب، تونلی زیرزمینی است که درست در زیر شهر 12 میلیون نفریِ پاریس قرار گرفته و چند صد کیلومتر طول دارد که با استخوان‌های 6 میلیون نفر از ساکنان پیشینش مزین شده است. شاید فکر کنید استفاده از کلمه‌ی «مزین» برای کاسه‌ی سر مردگان، کمی اغراق آمیز باشد؛ اما اگر بگوییم ناپلئون از تدبیرش برای تبدیل این استخوان‌گاه به یک جاذبه‌ی گردشگری معروف در فرانسه استفاده کرده است، دیگر شکی در ابهت آن باقی نمی‌مانَد. اگر با تور فرانسه به پاریس سفر کردید، حتما از این جاذبه وحشتناک بازدید کنید.

تاریخچه کاتاکومب پاریس

داستان از این قرار است که در اواسط قرن 18، پاریس به یکی از بزرگ‌ترین و آبادترین شهرهای دنیای غرب تبدیل شد؛ اما جمعیت در حال رشد آن کم کم داشت برایش دردسر درست می‌کرد. قبرستان‌های این شهر، دیگر جا نداشتند و کاسبانی که نزدیک این گورستان‌ها ساکن بودند، مدام از بوی نامطبوعی شکایت می‌کردند که مشتریان را فراری می‌داد. از طرفی دیگر، مردم آن ناحیه نگران شیوع بیماری بودند و یک لقمه‌ی خوش از گلویشان پایین نمی‌رفت. در نتیجه لویی پانزدهم، در سال 1763 دستور داد که از این به بعد باید اجساد را خارج از شهر دفن کنند؛ اما کلیسا مانع از انجام این کار شد. تا اینکه چند سال بعد، دیوار یکی از قبرستان‌های پاریس فرو ریخت و چندین جسد وسط راه پخش شدند! این موضوع، همه را قانع کرد که باید جایگزین مناسبی برای انتقال اجساد مردگان پیدا کنند.

از آن جایی که پاریس بر روی یک تونل زیرزمینی بسیار بزرگ قرار داشت، تصمیم گرفتند که اجساد قبرستان‌های دیگر این شهر را به آنجا انتقال دهند. این تونل همان معدنی بود که با کندنش، از سنگ‌های آن برای ساختن شهر پاریس استفاده کرده بودند. تنها یک مشکل سر راهشان بود: شهر ساخته شده، بر روی فضای خالی زیرش سنگینی می‌کرد و امکان داشت در زمین فرو برود. بنابراین در سال 1777، شاه به معمارش، «چارلز اکسل گیومو» (Charles-Axel Guillaumot) دستور داد تا ثبات را به سیستم این دالان زیرزمینی برگرداند و شهر را از نابودی نجات دهد. معمار، کارش را بلافاصله شروع کرد و در نهایت در سال 1785، تونل برای تبدیل شدن به دخمه بزرگ شهر پاریس آماده شد. تقریباً 2 سال طول کشید تا بیشتر گورستان‌های پاریس را خالی کنند؛ اما انتقال استخوان‌ها تا سال 1859 همچنان ادامه داشت. زمانی که این تصمیم گرفته شد، کسی فکرش را هم نمی‌کرد این مکان به یکی از مقاصد گردشگری پرطرفدار فرانسه در آینده تبدیل شود.

همیشه یک کشیش، واگن اجساد را همراهی می‌کرد تا دعای آرامش روح اموات را برای آن‌ها بخواند. اما بعد از رسیدن به سرداب، اجساد و استخوان‌ها را با بی‌نظمی یک گوشه می‌انداختند. بعد از روی کار آمدن ناپلئون، این وضعیت تغییر پیدا کرد. در آن زمان روم، شهر باستانی برجسته‌ی اروپا به حساب می‌آمد و سردابی داشت که گردشگران پر دل و جرأت از آن دیدن می‌کردند. ناپلئون که معتقد بود «انسان‌های بزرگ فقط به واسطه‌ی آثاری که از خود بر جای می‌گذارند، به یاد می‌مانند»، تصمیم گرفت تا گورستان زیرزمینی پاریس را به جاذبه‌ی گردشگری فرانسه تبدیل کند. بنابراین دستور داد تا به اوضاع داخل سرداب، سر و سامان بدهند؛ طوری که بتواند مردم را جذب کند. معدنچی‌ها نیز استخوان‌ها را دور تا دور دیوارها چیدند و برای نشان دادن پیام‌هایی در مورد مرگ، نهایت خلاقیتشان را به کار بردند و چیدمان بعضی از استخوان‌ها را به شکل قلب، دایره‌ و شکل‌های دیگر درآوردند.

بعد از انتشار یک بروشور در سال 1810، این سرداب به یکی از مناطق دیدنی تأثیرگذار در پاریس و البته ترسناک برای بعضی‌ها، تبدیل شد. برای راهنمایی کردن بازدیدکنندگان، چندین فلش در قسمت‌های مختلف آن کشیدند و مردم به کمک نور شمع، از این بخش‌ها بازدید می‌کردند. گاهی دیده می‌شد که بعضی از جمجمه‌ها سر جایشان نیستند. این کار کسی جز دزدان نبود. معدنچی‌ها نیز خیلی زود، یکی دیگر جایگزینشان می‌کردند. اما امروزه معمولاً دیگر این کار را نمی‌کنند. اگر هنگام بازدید از سرداب متوجه شدید که چند جای خالی در صف جمجمه‌ها وجود دارد، بدانید که احتمالاً یکی از بازدیدکنندگان به عنوان سوغاتی آن را با خودش برده است! برای بازدید از سرداب پاریس، می‎توانید از راهنماها کمک بگیرید؛ اما امکان خرید راهنمای صوتی نیز وجود دارد.

برای اینکه جذابیت این سرداب را بیشتر کنند، چندین نمایشگاه نیز در آن برگزار کردند. برای مثال، اسکلت‌هایی که شکلشان عوض شده بود یا سنگ‌هایی که هنگام کندن تونل پیدا کرده بودند را به نمایش گذاشتند. البته امروزه بازدید از این نمایشگاه‌ها دیگر امکان پذیر نیست. علاوه بر آن، یک حوض کوچک به نام «فواره‌ی سامری‌ها» (Samaritan Fountain) در این سرداب وجود دارد که قبلاً چندین ماهی قرمز درون آن انداخته بودند. این حوض هنوز هم سر جایش قرار دارد، اما ماهی‌هایش خیلی وقت است که مرده‌اند. بعدها متوجه شدند که ظاهراً ماهی‌ها، زیاد با حوض‌های زیرزمینی سازگاری ندارند!

یکی دیگر از نمایشگاه‌های جالب سرداب پاریس، مربوط به سنگ‌هایی می‌شود که فردی به نام «دکوره» (Decuré)، شکل چندین ساختمان را روی آن‌ها کنده‌کاری کرده است. دکوره در به ثبات رساندن تونل به معدنچی‌ها کمک می‌کرد و به محض اینکه وقت اضافه گیر می‌آورد، به کنده‌کاری روی سنگ‌ها می‎پرداخت. یک روز وقتی در تونل کار می‌کرد، بخشی از سنگ‌ها فرو ریخت که به مرگ دکوره منجر شد. احتمالاً می‎توانید حدس بزنید محل دفنش کجاست.