آشنایی با قدیمی‌ ترین کتابخانه‌ های دنیا

کتابخانه صومعه سنت کاترین مصر و پس از آن کتابخانه القراویین مراکش به ترتیب قدیمی‌ترین کتابخانه‌های جهان به شمار می‌روند که در این میان القراویین به قدیمی‌ترین کتابخانه دانشگاهی جهان معروف است.

کتابخانه‌ها همیشه در طول حیات خود منبعی از علم و دانش بوده‌اند. این گنجینه‌های علمی با گذشت زمان هرگز اهمیت خود را از دست ندادند، حتی وقتی‌که موتورهای جست‌وجو و کتابخانه‌های آنلاین وارد دنیای ما شدند.

کتابخانه‌ها تنها محلی برای نگهداری دریایی از علم نیستند، بلکه گنجینه‌هایی حیرت‌آور، معماری شگفت‌انگیز و تاریخ باستان را در خود ذخیره کرده‌اند. کتابخانه‌های امروزی، به ما اجازه‌ی استفاده‌ی تقریباً رایگان از تمامی منابع خود را می‌دهند، اما آیا می‌دانستید که برخی از قدیمی‌ترین کتابخانه‌ها، به این خاطر که کتاب‌های آن‌ها ارزش بسیار بالایی دارد، قبل از قرض گرفتن کتاب از شما پول طلب می‌کنند؟

باوجود دسترسی گسترده به موتورهای جست‌وجوی آنلاین پیشرفته، بسیاری از دانشجویان همچنان به منابع کتابخانه‌ای برای تحقیقات خود وابسته هستند. آن‌ها ساعت‌ها از وقت خود را صرف جست‌وجو در میان مطالب این کتاب‌ها می‌کنند. قدیمی‌ترین کتابخانه‌های جهان برای هزاران سال نمادی از دانش بوده‌اند و همچنان در این عصر دیجیتالی نیز حرف‌های زیادی برای گفتن دارند.

اگرچه ممکن است که امروزه به‌مانند گذشته قدر کتابخانه‌ها را ندانیم، اما کتابخانه‌ها همچنان برای جوامع ما اهمیت دارند. اما باوجود حجم عظیم کتاب‌های در دسترس و امکان استفاده از منابع فراوان آنلاین، آیا همچنان نیاز به کتابخانه‌های قدیمی احساس می‌شود؟ مطالعه‌ی این مقاله تا انتها، پاسخ ما را خواهد داد.

۱. کتابخانه صومعه سنت کاترین - ۵۶۵ - مصر

در پای کوه سینا در مصر در صومعه‌ای به نام سنت کاترین (Catherine’s Monastery)، قدیمی‌ترین کتابخانه‌ی جهان به چشم می‌خورد. تنها کتابخانه‌ی واتیکان توان رقابت با این مجموعه از نظر تعداد نسخ خطی قدیمی در جهان را دارد. خبر خوب این است که اکثر این نسخ خطی به‌منظور بررسی و مطالعه‌ی بیشتر، الکترونیکی شده‌اند. این بنای باستانی، یکی از قدیمی‌ترین کتابخانه‌های جهان به شمار می‌آید و اعجازی برای تجربه است.

۲. کتابخانه القراویین - ۸۵۹ - مراکش

کتابخانه‌ی دوم ما در این فهرست به قدیمی‌ترین کتابخانه‌ی دانشگاهی جهان معروف است. این کتابخانه که در شهر فاس در مراکش واقع شده، از حدود ۴,۰۰۰ نسخه خطی نگهداری می‌کند. کتابخانه‌ی القراویین (Al-Qarawiyyin) در سال ۲۰۱۶ عمومی شد. این کتابخانه پس از بازسازی‌های گسترده، همچنان فعال است.

۳. کتابخانه بین دانشگاهی سوربن - ۱۲۸۹ - فرانسه

کتابخانه‌ی بین دانشگاهی سوربن (Sorbonne) یکی از مشهورترین و قدیمی‌ترین کتابخانه‌های جهان است. این کتابخانه از بیش از ۲ میلیون سند نگهداری می‌کند و بخشی از دانشگاه پاریس است. امروزه ۵ دانشگاه می‌توانند از منابع کتابخانه‌ی بین دانشگاهی سوربن استفاده کنند. این کتابخانه در طول حیات خود نام‌های بسیاری داشته است، اما کلکسیون ۲ میلیون نسخه‌ای آن هرلحظه به بزرگ‌تر شدن ادامه می‌دهد.

۴. کتابخانه ملی فرانسه - ۱۳۶۸

کتابخانه‌ی ملی فرانسه در شهر پاریس واقع شده و بیش از ۶۵۰ سال قدمت دارد. این کتابخانه اساساً کتابخانه‌ی سلطنتی بود و به دستور چارلز پنجم در سال ۱۳۶۸ میلادی ساخته شد. اما حالا بیش از ۴۰ میلیون اثر شامل ۱۵ میلیون کتاب و روزنامه و مجله، نقشه، تمبر، نقاشی، سند و بیش از ۱۸۰,۰۰۰ نسخه کتاب خطی و چاپی در آن نگهداری می‌شود.

۵. کتابخانه کلیسای جامع ولز - ۱۴۳۰ تا ۱۵۰۸ - انگلیس

کتابخانه‌ی بعدی در فهرست ما در کلیسای جامع ولز (Wells) در سامرسِت انگلستان قرار دارد. کتابخانه‌ی کلیسای ولز میزبان کلکسیونی در ۳ اتاق است. این اتاق‌ها به ترتیب اتاق اسناد برای نگهداری سندهای قدیمی، کتابخانه‌ی زنجیری با قدمت بیش از دو قرن و اتاق مطالعه نام دارند. می‌توان از کتابخانه‌ی زنجیری تنها از طریق اتاق مطالعه دیدن کرد. بازدیدکنندگان در این اتاق اجازه عکس گرفتن دارند.

۶. کتابخانه مالاتستیانا - ۱۴۵۲ - ایتالیا

مالاتستیانا (Malatestiana) که بخشی از برنامه‌ی مشهور «یادبودِ دنیا» از سوی سازمان یونسکو محسوب می‌شود، کتابخانه‌ای عمومی در شهر سسنای ایتالیا است و گفته می‌شود که در نوع خود اولین است و یک کتابخانه‌ی رهبانی در سراسر اروپا به شمار می‌آید. در این کتابخانه بیش از ۴۰۰,۰۰۰ کتاب نگهداری می‌شود. ۳۴۳ نسخه از کتاب‌های این کتابخانه به میزهای مطالعه زنجیر شده‌اند. بازدیدکنندگان می‌گویند که به هنگام دیدار از کتابخانه‌ی مالاتستیانا آرامش را در اینجا می‌یابند.

۷. کتابخانه واتیکان - ۱۴۷۵ - واتیکان

کتابخانه‌ی بعدی در فهرست ما، در شهر واتیکان قرار دارد و در سال ۱۴۷۵ تأسیس شده است. قدمت این کتابخانه به قبل از این تاریخ بازمی‌گردد و این احتمال وجود دارد که اینجا قدیمی‌ترین کتابخانه‌ی جهان باشد. کتابخانه‌ی واتیکان مخزنی برای نگهداری از کتاب‌های قرن اول میلادی است.

پیش از ساخت رسمی کتابخانه‌ی واتیکان، کتابخانه‌های بسیاری در سراسر ایتالیا وجود داشتند. در اواسط قرن چهاردهم میلادی، پاپ نیکولاس پنجم می‌خواهد تا عالمان دنیا روم را به‌عنوان مکانی برای کسب دانش بشناسند. درنتیجه دست به ساخت یک کتابخانه‌ی عمومی می‌زند. این کتابخانه پس از مرگ پاپ، بزرگ و بزرگ‌تر می‌شود و به‌طور رسمی در سال ۱۴۷۵ شکل می‌گیرد. ۲ میلیون نسخه کتاب در این کتابخانه وجود دارد.

امروزه اگر بتوانید صلاحیت خود را تأیید کنید و دلیل محکمی داشته باشید، امکان ورود به این کتابخانه برای بررسی موضوعاتی چون مذهب و فرهنگ یونان و کلاسیک لاتین وجود دارد. اگر نتوانستید شخصاً وارد این مکان شوید، می‌توانید به‌طور آنلاین از نسخه‌های خطی کتابخانه‌ی واتیکان دیدن کنید.

۸. کتابخانه لورنسی میکل آنژ - ۱۵۷۱ - ایتالیا

این کتابخانه در فلورانس که به «کتابخانه‌ی لورنسیِ مدیچی» نیز معروف است، یکی از کارهای باشکوه میکل آنژ محسوب می‌شود. این کتابخانه که به‌فرمان پاپ کلمنت هفتم ساخته شد، یکی از شاهکارهای میکل‌آنژ است و قطعاً دستاورد بزرگی محسوب می‌شود. متأسفانه، کتابخانه لورنسی (Laurentian) میکل‌آنژ هفت سال پس از مرگ وی در سال ۱۵۷۱ افتتاح شد و ناتمام باقی ماند.

این سازه یکی از قدیمی‌ترین کتابخانه‌های ایتالیا است و از بیش از ۱۲۰,۰۰۰ نسخه چاپی و حدود ۱۵,۰۰۰ نسخه و سند خطی نگهداری می‌کند. اینجا همچنین محلی برای مراقبت از کتب خطی فلورانسی است که در آن اطلاعاتی از زندگی آزتک‌ها، پیش از کشف قاره‌ی آمریکا، وجود دارد. این دست‌نوشته از نظر تاریخی بسیار باارزش است.

۹. کتابخانه بادلین دانشگاه آکسفورد - ۱۶۰۲ - انگلیس

دومین کتابخانه‌ی بزرگ در بریتانیا و قدیمی‌ترین در اروپا؛ این کتابخانه‌ی مرجع کار خود را به‌عنوان یک کتابخانه‌ی زنجیری تحت فرمان اسقفِ در حال مرگ وُوستر (Worcester)، در سال ۱۳۲۷ میلادی، آغاز کرد. کتابخانه با کمک‌های اهدایی دوک منطقه رشد کرد و در سال ۱۴۸۸ به مکانی بزرگ‌تر منتقل شد. کتابخانه بادلین بعدها به یاد بزرگ‌ترین بانی خود، به «کتابخانه‌ی دوک هامفری» ملقب شد.

اما مردی به نام توماس بادلی (Thomas Bodley) کمک شایانی در توسعه‌ی این کتابخانه از طریق اهدای کتاب‌های خود کرد و موجب شد تا این مجموعه به اسم امروزی آن یعنی کتابخانه‌ی بادلین شناخته شود. کتابخانه‌ی بادلین هرچه بیشتر به رشد و توسعه‌ی خود ادامه داد تا جایی که ظرفیت آن به ۱۲ میلیون نسخه کتاب از سراسر دنیا رسید.

۱۰. کتابخانه زنجیری کلیسای هرفورد - ۱۶۱۱ - انگلیس

امروزه به‌راحتی می‌توان از کتاب خود با استفاده از یک دستگاه چاپگر و دیگر ابزارهای پیشرفته، پرینت گرفت، اما در قرن هفدهم میلادی کپی کردن نیازمند دستان شما، یک قلم و مقدار زیادی جوهر بود. مردم در گذشته برای نوشتن و کپی کردن کتاب‌ها به صدها و حتی هزاران ساعت زمان طاقت‌فرسا نیاز داشتند. وقتی‌که کتابخانه‌ها در دسترس همه قرار گرفتند، زنجیرهای بلند کتاب‌ها را به قفسه‌ها قفل کردند تا هرکسی که می‌خواهد آن‌ها را مطالعه کند، اما این منابع ارزشمند را به سرقت نبرد. کتابخانه‌های زنجیری با این هدف خلق شدند. بااین‌حال، وقتی‌که صنعت چاپ رواج پیدا کرد و نسخه‌های زیادی از کتاب‌ها بیرون آمدند، کتاب‌ها به‌مراتب ارزش خود را از دست دادند.

کتابخانه‌ی کلیسای هرفورد (Hereford) یکی از بزرگ‌ترین و قدیمی‌ترین کتابخانه‌های زنجیری برجای‌مانده در تاریخ است. این کتابخانه که نسخه‌هایی نایاب نظیر انجیل‌های هرفورد و اسنادی چون فرمان کبیر شاه هنری سوم را نگهداری می‌کند، همچنان باصلابت در هرفورد انگلستان به کار خود ادامه می‌دهد. در این کتابخانه نسخه‌های خطی مزین شده به هنر مینیاتور نیز به چشم می‌خورد. تعداد کتاب‌ها، دست‌نوشته‌ها و اسناد موجود در این کتابخانه به عدد ۱۷۲۹ می‌رسد. هرکسی می‌تواند از این کتابخانه در کلیسای جامع هرفورد دیدن کند.

توجه: تاریخ‌نگاران به کتابخانه‌های قدیمی‌تری نظیر کتابخانه‌ی سلطنتی اسکندریه در مصر (بین سال ۳۰۰ تا ۲۰۱ پیش از میلاد) و کتابخانه‌ی آشوربانیپال در موصل عراق (بین سال ۶۶۸ تا ۶۳۰ پیش از میلاد) اشاره کرده‌اند. متأسفانه این کتابخانه‌ها دیگر وجود خارجی ندارند، اما قطعاً در زمان خود موجب حیرت همگان در دنیا می‌شدند.