گوستاو ایفل و شاهکار ماندگارش در پاریس

گوستاو ایفل، کسی که نامش با برج معروف پاریس بر سر زبان جهانیان افتاد، از چهره‌های تأثیرگذار دیزاین قرن نوزدهم بود.

گوستاو ایفل یک مهندس، معمار و کارآفرین بود که بیش از همه به خاطر هدیه‌ای که به منظره شهری پاریس بخشید، شهرت دارد. پل‌ها، گنبدها، ایستگاه‌های قطار و سایر سازه‌های او تأثیری ماندگار روی پروژه‌های ساخت و ساز بعدی داشته‌اند و جزو نمونه‌های مهم دیزاین انقلابی قرن نوزدهم به‌شمار می‌روند.

برج ایفل که بر شام دو مارس (Champ de Mars) منطقه هفتم پاریس سایه افکنده، بدون شک یکی از معروف‌ترین ساختمان‌های عصر مدرن است. این برج آهنی مشبک با طاق‌های تزئینی عریض و گسترده‌، تزئینات آهنی زیبا و قوس نرم چهار تیرک اصلی‌اش، در هارمونی دلپذیری با تقارن منظره دورش قرار گرفته است. خود گوستاو ایفل درباره این شاهکارش چنین گفت:

«آیا کسی می‌تواند فکر کند که چون ما مهندس هستیم زیبایی دغدغه ما نیست؟ یا ما جدای از استحکام و ماندگاری بالا برای ساخت ساختمانی زیبا تلاش نمی‌کنیم؟ آیا سازگار بودن با شرایط نانوشته هارمونی یکی از عملکردهای اصلی قدرت نیست؟ همچنین جاذبه و افسونی ویژه در ابهت و عظمت ساختمان وجود دارد که نظریه‌های معمول هنر در مورد آن صدق نمی‌کنند.»

این سازه هارمونیک امروزه به عنوان نماد زیبایی و احساسات عاشقانه شناخته شده و جنبه‌ای صمیمی‌تر از شهر نورها را به نمایش می‌گذارد. برج ایفل قرار بود ورودی نمایشگاه بین‌المللی سال ۱۹۰۰ پاریس باشد و این نمایشگاه به مناسبت جشن صد سالگی انقلاب فرانسه برگزار می‌شد. وقتی نقشه‌های برج را به نمایش گذاشتند، خبر آن با استقبال گرمی مواجه نشد. مردم محافظه کار نگران بودند که این برج روی زیبایی تاریخی شهر گرانبهایشان سایه بیندازد. این نقشه‌ها در پاسخ، با اعتراض یک کمیته ۳۰۰ نفری از هنرمندان که توسط یک معمار سرشناس به نام «شارل گارنیه» رهبری می‌شد روبه‌رو گشت. او نامه‌ای امضا شده را به وزارت کار و کارفرمای نمایشگاه فرستاد که این‌گونه بود:

«ما نویسندگان، نقاشان، مجسمه سازان، معماران و عاشقان زیبایی بکر پاریس، با تمام قوا و خشممان در برابر ساخت این برج بی‌خاصیت و دیو مانند ایفل مقاومت می‌کنیم...»

اگر چه عده‌ای بعد از ساخت آن نظرشان را تغییر دادند، برای بسیاری از آن‌ها هنوز هم این هرم آهنی بسیار زننده و ناخوشایند بود. نقشه‌های اولیه این برج را دو مهندس شرکت ایفل، به نام‌های موریس کوکلن (Maurice Koechlin) و امیل نوگیه (Émile Nouguier) کشیدند و خود گوستاو ایفل در ابتدا خیلی به این پروژه تمایلی نداشت. هر چند وقتی تزئینات بعدی به طرح‌ها اضافه شدند، ایفل حقوق مربوط به نقشه‌های سازه‌ای را خرید و برج را وارد یک رقابت کرد تا این طرح را برای سازه ورودی نمایشگاه بین‌المللی قطعی کند. رأی همه یکسان بود و برج ایفل در طی دو سال بعدی ساخته شد و در نهایت در سال ۱۸۸۹ تکمیل شد.

اگر چه این پروژه یادمانی از کارهای دیگر این استاد مهندسی فاصله زیادی دارد، اما روی تمام موفقیت‌های دیگر او سایه افکنده و حتی از خود گوستاو ایفل هم معروف‌تر شده است. برج ایفل به خاطر استفاده از آهن و پَرچ، فاصله گرفتن از معماری سنگی که شهر را در این دوره احاطه کرده بود و همچنین به خاطر ارتفاع حیرت انگیزش (در زمان ساخت، این برج بلندترین سازه جهان بود و تا چهل سال پس از آن نیز این رکورد را حفظ کرد) یک ساختمان انقلابی به حساب می‌آمد. این برج قرار بود در سال ۱۹۰۹ خراب شود ولی زمانی‌که یک آنتن رادیویی را به نوک آن اضافه کردند توانست جان سالم به در برده و به یک سازه معماری کاربردی تبدیل شود.

‌گوستاو ایفل در سال ۱۸۳۲ در دیژون (Dijon) فرانسه به دنیا آمد. او بعد از تحصیل در «مدرسه پلی‌تکنیک» و «مدرسه مرکزی هنرها و تولیدات صنعتی» در پاریس، حرفه خود را در ساخت و ساز با آهن با تمرکز روی پل آغاز کرد. او اولین پروژه بزرگ خود را که یک پل آهنی بود، در بوردو اجرا کرد و همچنین سازه‌های کوچک‌تر زیادی را قبل از تأسیس شرکت شخصی‌اش به انجام رساند. او از سال ۱۸۶۵ به عنوان یک مهندس مستقل آغاز به کار کرد. در اواخر دهه ۱۸۶۰ تا اواسط ۱۸۸۰ طرح‌های برجسته ایفل شامل «گالری ماشین‌ها» برای نمایشگاه سال ۱۸۶۷ پاریس، یک پل قوسی روی رودخانه دورو در «اوپورتو» پرتغال، گنبدی برای رصدخانه نجومی نیس، ایستگاه راه‌آهن بوداپست و چارچوب فلزی مجسمه آزادی نیویورک آمریکا بوده‌اند.

دومین پروژه بسیار پر اهمیت این مهندس، استخدام برای کامل کردن طرح اصلی مجسمه آزادی بود زیرا طراح اصلی یادمان، اوژن ویوله لو دوک (Eugène Viollet-le-Duc)، به ناگهان در سال ۱۸۷۹ درگذشت. کمیته، ایفل را به خاطر درک فوق‌العاده‌ای که از فشار باد داشت، انتخاب کرد. نقشه‌کشی و ساخت این مجسمه در پاریس صورت گرفت و سپس آن را قطعه قطعه کرد و به آمریکا فرستادند تا آمریکایی‌ها آن را روی پایه‌ای که برایش ساخته بودند، نصب کنند.

اگر چه این مهندس بزرگ بعد از پایان برج ایفل کار خود را ادامه داد، اما هرگز نتوانست با بزرگ‌ترین دست یافته‌اش رقابت کند. آخرین شاهکار مهندسی او زمانی بود که برای طراحی قفل‌های کانال پاناما قرارداد بست. کار او روی کانال در نهایت در سال ۱۸۸۸ که شرکت فرانسوی کانال پاناما پرداخت بهره را متوقف کرد، به خاطر درگیری او در یک رسوایی مالی و سیاسی، به پیامدهایی ناخوشایند منجر شد. ایفل که اکنون شهرتش لکه‌دار شده بود، توجهش را روی آیرودینامیک گذاشت. او از زمان ساخت برج ایفل با این موضوع آشنایی پیدا کرده بود.

وی در آزمایشگاهش در بیرون پاریس، اولین تونل باد را ساخت. آزمایش‌های او تأثیر بزرگی روی هوانوردان آینده داشت که از میان آن‌ها می‌توان به برادران رایت اشاره کرد. او در سال‌های آخر عمر، توجهش را به علم هواشناسی معطوف کرد و تا قبل از مرگش در سال ۱۹۲۳ عمیقا مشغول یادگیری آن بود.

میراث گوستاو ایفل را نه تنها در ۲۰ کشوری که سازه‌هایش در آن‌ قرار دارد که در توسعه‌های بزرگ معماری و علمی که باعث و بانی‌شان بود نیز می‌توان یافت. برج ایفلِ او تبدیل به نمادی جهانی و بسیار معروف شد و به تنهایی می‌تواند معرف شهر پاریس باشد. همچنین طرح‌ این برج الهام بخش برج‌های بعدی بوده است.

گوستاو ایفل در یک نگاه

• گوستاو ایفل در سال ۱۸۳۲ در فرانسه به دنیا آمد.
• او یک مهندس برجسته و یک معمار بود.
• او را بیش از همه به خاطر طراحی برج ایفل می‌شناسند.
• دومین پروژه مهم او همکاری در طراحی آرماتور مجسمه آزادی نیویورک بود.
• او جدای از این دو پروژه در ساخت سازه‌های مختلفی در کشورهای دیگر نیز شرکت داشته است.
• برج ایفل در ابتدا قرار بود ورودی نمایشگاه بین‌المللی سال ۱۹۰۰ باشد.
• قصد داشتند این برج را در سال ۱۹۰۹ خراب کنند اما با نصب یک آنتن رادیویی در نوک آن، به یک سازه کاربردی تغییر یافت و جان سالم به در برد.
• وقتی نقشه‌های این برج را علنی کردند با مخالفت شدید هنرمندان و معماران روبه‌رو شد.
• مخالفان نگران بودند این برج غول آسا روی زیبایی تاریخی شهر سایه بیندازد.
• او بعد از رسوایی پروژه کانال پاناما به سمت آیرودینامیک روی آورد و دستاوردهای جالبی در آزمایشگاهش داشت که بعدها به هوانوردانی مانند برادران رایت کمک قابل توجهی کردند.
• او در پایان عمر به علم هواشناسی علاقه زیادی پیدا کرد.
• امروزه او را جدای از سازه‌های ارزشمندی که طراحی کرده به خاطر تأثیری که در توسعه علم داشته نیز ستایش می‌کنند.